158 159 2

Gromada: bezramieniowe — Nuda

Synonim: Atentaculala

Diagnoza: żebro pławy bez ramion.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Gatunki bez ramion, nawet w stadiach rozwojowych. Ciało walcowate, stożkowate lub w kształcie czapy, może być spłaszczone w płaszczyźnie strzałkowej, z pasmami żeberek. Gardziel obszerna o średnicy prawie dorównującej średnicy dała. Gromada obejmuje jeden rząd.

Rząd: Beroida

Świętognica ogórkowata — Beroe cucumis, pospolita, ma jajowate dało (średnica ok. 16, dł. ok. 60 cm), o bardzo obszernej gardzieli (ryc. 63A). Układ chłonno-trawiący z kanałami o licznych odgałęzieniach. Drapieżnik, żywi się meduzami. Występuje masowo w Morzu Śródziemnym i Oceanie Atlantyckim oraz w zachodnich wodach Bałtyku. Świeci jasnym, błękitnawym światłem.

ZESTAWIENIE SYSTEMATYKI ŻEBROPŁAWÓW Typ: żebropławy — Ctenophora Gromada: ramieniowe — Tentaculifera Rząd: Cidippida Rząd: Lobata Rząd: Cestida Rząd: Platyctenida Gromada: bezramieniowe — Nuda Rząd: Beroida

FILOGENEZA ŻEBROPLAWÓW

Pochodzenie żebropławów jest nieznane. Nieliczne szczątki, odnalezione w osadach dewonu, nawiązują budową do współcześnie występujących form z rzędu Cidippida, a więc niewiele wnoszą do zagadnień związanych z Filogenezą typu. Część systematyków wyprowadza żebropławy z parzydełkowców wskazując, że niektóre meduzy z rodzaju Hydronecta (zob. rząd Trachylina) wykazują podobieństwa do żebropławów. Mają dwa ramiona osadzone w pochewkach i narząd zmysłowy, chociaż odmiennie zbudowany niż u żebropławów, ale umiejscowiony szczytowo, przeciwustnie na górze tarczy. Dodają jeszcze, że mezoglea u krążkopławów i koralowców ma komórki, podobnie jak mezoglea u żebropławów, a ponadto, u koralowców i żebropławów występuje ektoder-malna gardziel. Inni, wskazując na odrębności w budowie żebropławów, jak brak komórek nabłonkowo-mięśniowych, występowanie komórek mięśniowych, kolloblastów. żeberek, występowanie u niektórych gatunków otworów

RAMIENIOWE

PRAPRZODEK , PLANULOPODOBNY

ŻEBROPŁAWY -c STUŁBIOPŁAWY

Ryc. 65. Filogeneza żebropławów. Fenogram

odbytowych i nasieniowodów, zakładają jedynie, że żebropławy są odgałęzieniem hipotetycznych meduzoidalnych form, z których należy wyprowadzać zarówno parzydełkowce, jak i żebropławy (ryc. 65). A więc obie grupy mają wspólnego przodka, ale rozwijały się w dwóch niezależnych liniach. Podobieństwo meduz parzydełkowców i postaci dojrzałych żebropławów, ich zdaniem, powstało w wyniku konwergencji, związanej z przystosowaniem do unoszenia ciała w wodzie.

Szczególne zainteresowanie budzą żebropławy pełzające, orzęsione, przypominające wirki. Według części badaczy wskazują one na drogę, po której mogła iść ewolucja od form pływających do pełzających. Dały one podstawę do wielu spekulacji na temat pochodzenia płazińców od żebropławów (por. filogeneza plazińców) i odwrotnie — pochodzenia żebropławów poprzez u wsteczni enia od płazińców. Ta ostatnia koncepcja jest trudna do przyjęcia, gdyż żebropławy są typowymi wielokomórkowcami wolno żyjącymi. Trzeba jeszcze podkreślić, że dwusymetryczna organizacja ciała żebropławów wskazuje na jedną z dróg prowadzącą do uzyskania symetrii dwubocznej, cechującej organizmy trójwars-twowe. W sumie, obecnie nie można ustalić nic pewnego odnośnie do pochodzenia żebropławów.

Odnośnie do ewolucji w obrębie samych żebropławów, też nie ma zgodności poglądów. Systematycy nie mogą, ze względu na skąpe dowody paleontologiczne, ustalić czy pierwotniejsze były formy z ramionami czy bez ramion? Zgodni są tylko co do pochodzenia form spłaszczonych, te najprawdopodobniej rozwinęły się z form sferoidalnych, gdyż w ich rozwoju osobniczym zawsze występuje cydippida, larwa sferoidalna (ryc. 65).

Kolloblasty, żeberka, narząd szczytowy, struktury nie spotykane u innych wielokomórkowców wskazują, że żebropławy są wyspecjalizowaną grupą zwierząt, z której nie należy wyprowadzać innych typów (ryc. 294). Przy czym, niewątpliwie reprezentują najwyżej uorganizowane dwuwarstwowce, szczególnie ze względu na posiadanie komórek mięśniowych, tworzących zawiązek układu ruchowego. Ta cecha zbliża je do trójwarstwowców. Kończąc rozważania dotyczące filogenezy żebropławów trzeba dodać, że część systematyków zalicza je do trójwarstwowców przyjmując, że mezoglea reprezentuje warstwę zarodkową odpowiadającą mezodermie. Nie jest to w pełni słuszne, gdyż mezoglea żebropławów nie odpowiada ściśle definicji tkanki, jest to raczej część ciała, nawiązująca organizacją do narządu pełniącego różnorakie funkcje: podporowe, ruchowe, hydrostatyczne.

159