193

Typy i rodzaje celów w edukacji dzieci przedszkolnych 193

podobne jest, iż plany edukacyjne budujemy na naszych doświadczeniach z przeszłości, a tym samym tracą swą moc, nie służą dzieciom w ich rozwoju ku przyszłości, lecz powtarzają zdarzenia z naszej przeszłości, są jej swoistą admiracją. Sądzę również, iż jest to główna przyczyna kontestacji edukacji przez młodych ludzi. Niezwykle trudną sztuką jest zachowanie symetrii (równowagi) między potrzebami teraźniejszymi dziecka, a koniecznymi do osiągnięcia dla jego przyszłości wiadomościami, umiejętnościami wynikającymi z potrzeb społecznych kierowanych do nich, a także z własnymi szkolnymi doświadczeniami nauczycieli. Można ją po części osiągnąć, „malując” wspólnie z dziećmi obrazy tego, co może i powinno się zdarzyć. Dla nich i dla innych. Wniosek jest więc dość jednoznaczny: cele nie mogą być określane przez nauczyciela bez dzieci.

O celach powiedzieliśmy, że są potrzebne. Powiedzieliśmy również, że ważny jest sposób ich formułowania. Cele ukierunkowują, regulują, podpowiadają, kontrolują przebieg edukacji. Pytanie ważne odnosi się do zakresu tej regulacji, cele bowiem nie mogą usztywniać działania, nie mogą też być formułowane same dla siebie. Dla potrzeb dalszych rozważań przyjmujemy, że cel to alternatywna wizja stanu końcowego, uwzględniająca zróżnicowanie między dziećmi, wynikające z potrzeb, ich biogramów i warunków codziennego życia; zbudowany jest na prawie do wolności i na poczuciu powinności. W ten sposób określają strefę wyzwalania się w, od, do życia w powinności wobec.

0    celach w edukacji napisano wiele. W zależności od spojrzenia na człowieka, różne były ich odniesienia. Literatura z tego zakresu jest na tyle dostępna, że nie ma potrzeby analizowania tych stanowisk, poza tym wynikają one także z omawianych już koncepcji człowieka. Skupię się więc na tych, które powstały w wyniku ulokowania edukacji w perspektywie humanistycznej.

* W edukacji cele wiążą się z działaniem nauczyciela i działaniem dziecka. Potrzebne »est, aby w tej relacji cele działania dziecka, jego program rozwoju i czynności stawały się celami nauczyciela^ Jego zadaniem jest tak poprowadzić dziecko, by działając zgodnie z własnymi intencjami, powoli rozumiało zasadność społeczną intencji zewnętrznych. To trudna sztuka układania się z dzieckiem, sztuka wymagająca uwrażliwienia na wartości dzieciństwa i zaufania dziecku, wymagająca także czasu i poprawnie zorganizowanej przestrzeni. Do takiej organizacji edukacji przekonywałam, opisując wybrane teorie człowieka, przekonuje także każdy, kto dostrzega wartość dzieciństwa. Poglądy takich ludzi prezentuje wystarczająco szeroko i sugestywnie historia wychowania, prezentuję je również w niniejszym opracowaniu.

Pedagogika przedszkolna jak na razie nie zaproponowała nauczycielom zmiany w tym zakresie od lat siedemdziesiątych. Nadal większość z nich pojmuje cele poznawcze, kształcące i wychowawcze rozłącznie, „plastrując” dziecko, a nie opisując je synchronicznie

1    holistycznie. Trudno jest mi nawet wskazać źródło takiej klasyfikacji, szukać jej należy raczej w dydaktyce szkoły aniżeli w pedagogice przedszkolnej. Niektórzy dodają do tej klasyfikacji cele ogólnorozwojowe i dydaktyczne.

Wśród celów wskazywanych przez M. Kwiatowską, a cytowanych przez A. Klim-Klimaszewską, autorkę Pedagogiki przedszkolnej wydanej w 2005 roku, naczelne miejsce zajmują wartości społeczne, jako źródło celów szczegółowych, co było zgodne z założeniami państwa socjalistycznego. Ich konkretyzacja postępuje w dół, do celów operacyjnych włącznie, dotyczących działania dziecka, by zapewnić mu warunki szczęśliwego dzieciństwa. Szczęśliwość ta (w tamtym okresie) zależała od modelowania, kształtowa-