1 (139) 2

278 Omówienie syntetyczne

oczywiście zakresie, we wszystkich prawie odmianach tematycznych współczesnej prozy „dziecięco-młodzieżowej”.

Z odchodzeniem od tradycji literackiej zetkniemy się na przykład w reportażach podróżniczo-przygodowych Aliny i Czesława Centkiewiczów, Mariana Brandysa, Moniki Warneńskiej, Zbigniewa Nienackiego, w utworach lotniczych Janusza Meissnera i innych współczesnych twórców. Nowym realiom społeczno-politycznym, zmodyfikowanym formom współczesnego życia, zachodzącym przemianom w obyczajach i mentalności mieszkańców egzotycznych krajów odpowiadają w tych utworach inne w zasadzie niż w beletrystyce tradycyjnej środki literackiego przekazu. Utrzymaną w konwencjonalnym stylu narrację zastępuje relacja dziennikarska, typowa dla literackiego reportażu, pamiętnika bądź dziennika. W innej części prozy podróżniczo-przygodowej (m. in. w niektórych utworach Wojciecha Żuk-rowskiego, Mariana Leona Bielickiego, Macieja Kuczyńskiego) pojawi się z kolei nowy typ narratora. Jest nim mianowicie mieszkaniec przedstawianego kraju lub kontynentu, a nie podróżujący i przeżywający rozmaite przygody Polak.

Istota zmian w prozie fantastycznonaukowej polega głównie na odchodzeniu od optymistycznych wizji przyszłościowych. Rezygnacja z motywów opartych na przekonaniu, że rozwój techniki będzie miał „zbawienny” wpływ na egzystencję ludzką, w nowszych odmianach gatunkowych science fiction — głównie zaś w satyryczno-groteskowych opowiadaniach Konrada Fiałkowskiego, Janusza A. Zajdla, Witolda Zegalskiego, Macieja Kuczyńskiego i Andrzeja Czechowskiego — prowadzi do krytycznego racjonalizmu w ocenie postępu technicznego i filozoficznej refleksji dotyczącej możliwości poznawczych człowieka i kreślonych wizji przyszłościowych.

Z opozycji wobec klasycznych „kryminałów” zrodziła się groteskowa odmiana literatury rozrywkowej dla młodzieży, w której pariodiuje się typowe dla prozy sensacyjno-kryminalnej chwyty literackie. Zjawisko to jest typowe m. in. dla sensacyjno-detektywistycznych utworów Edmunda Niziur-skiego, Adama Bahdaja, Janusza Domagalika.

Poszukiwania formalne zmodyfikowały również kształt literacki wielu utworów obyczajowych. Halina Skrobiszewska akcentuje, że w tym typie prozy w ostatnim okresie na dobre zadomowił się typ wypowiedzi parabele-trystycznej.¹ Widoczne to jest zwłaszcza w prozie spokrewnionej z twórczoś-

1

Por. H. Skrobiszewska: Poszukiwania w prozie współczesnej dla dzieci i młodzieży. „Nurt” 1971 nr 6.