1 (142) 2

284 Omówienie syntetyczne

wzorów bohatera dziecięcego. We wczesnych powieściach i opowiadaniach powojennych najchętniej pokazywano postaci dzieci uwikłane w tragiczny splot zdarzeń wojenno-okupacyjnych, zaangażowane na równi z dorosłymi w walkę z okupantem. Wśród nich eksponowano postać syna pułku, który mimo młodego wieku dawał dowody odwagi, poświęcenia i patriotyzmu. W latach pięćdziesiątych ten model bohatera został zastąpiony typem dziecka związanego z procesem przemian społeczno-politycznych, które aktywnie uczestniczyło z całym społeczeństwem w odbudowie kraju, w tworzeniu nowej socjalistycznej rzeczywistości. Ideową dojrzałość i pozytywne przymioty tego wzoru osobowego eksponowano najczęściej na tle „czarnych charakterów”, które stanowiły jego antytezę. Bohatera pozytywnego wyparł z kolei inny wzorzec osobowy. Pojawiła się mianowicie postać dziecka z przywarami, które wskutek oddziaływania wychowawczego środowiska i kolektywu rówieśniczego przeżywało „przełom” wewnętrzny. Metamorfoza prowadziła do eliminacji wad i krystylizacji przymiotów pozytywnych. Wreszcie po roku 1956 postaci w rozwoju zostały zastąpione realistyczną kreacją bohatera. Wzorce osobowe z tzw. cechami typowymi ustąpiły miejsca zindywidualizowanym charakterom z wielobarwną gamą statycznych i dynamicznych cech osobowościowych. Model bohatera zunifikowanego wyeliminowały postaci uwikłane w przeróżne sytuacje konfliktowe, o rozmaitych postawach i zróżnicowanych przymiotach charakteru — słowem wzorce otwarte, naturalne, przejmowane wprost z życia.

Linia rozwojowa kreowanego we współczesnej prozie dla dzieci i młodzieży wzoru osobowego biegła więc od bohatera tragicznego, na którym swoiste piętno wycisnęły lata wojny, poprzez bohatera dydaktycznego, z lat pięćdziesiątych, do realistycznych wzorów otwartych w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych, formowanych pod wpływem rozmaitych prądów literackich, m. in. behawioryzmu, psychologizmu i tendencji satyryczno-grotes-kowych w piśmiennictwie ogólnym. Typologia wzorów osobowych w twórczości dla dzieci i młodzieży, lansowanych wtórnie za piśmiennictwem ogólnym, odwzorowuje proces pozytywnych przemian w całej naszej współczesnej literaturze, a osobliwie we współczesnej epice „dziecięco-młodzieżowej”.

Dzięki owym przemianom i nowatorstwu formalnemu beletrystyka dla dzieci i młodzieży zajęła należne jej miejsce we współczesnej kulturze. Stając się cząstką sztuki, zaczęła dobrze spełniać funkcje nauczycielki życia i realizować stawiane przed nią cele poznawcze, wychowawcze i rozrywkowe.

<SS2®<$g3&(§SSi>

X.

BIOGRAMY

POLSKICH PROZAIKÓW TWORZĄCYCH DLA DZIECI I MŁODZIEŻY

Rozdział ten zawiera biogramy bardziej znanych prozaików współczesnych — autorów książek dla dzieci i młodzieży. Przy opracowywaniu poszczególnych not wykorzystano materiał źródłowy zawarty w Słowniku współczesnych pisarzy polskich pod red. E. Korzeniowskiej (Warszawa 1964) oraz dane biograficzne zawarte w słowniku opracowanym przez L. M. Bartelskiego Polscy pisarze współcześni (Warszawa 1972).

BAHDAJ Adam, ur. 211918 w Zakopanem. Studiował na Wydziale Prawa UJ w Krakowie. Uczestniczył w kampanii wrześniowej, W okresie wojny przebywał na Węgrzech, gdzie aktywnie działał w Polonii budapeszteńskiej. Debiutował w 1942 roku przekładami węgierskich pieśni ludowych. Do kraju wrócił w 1945 roku. Początkowo pracował w dziennikarstwie, a następnie poświęcił się całkowicie działalności literackiej. Prozaik, autor książek dla dzieci i młodzieży, popularnych w kraju i tłumaczonych na języki obce, tłumacz z węgierskiego. Uprawia głównie prozę obyczajową o tematyce szkolno-harcerskiej i sportowej (Na śnieżnej trasie — NK 1953, Mały ratownik — NK 1953, Narciarski ślad — NK 1954, 1956, Do przerwy 0:1 — NK 1957, 1964, 1968, 1970), wojenno-okupacyjnej (Droga przez góry — NK 1956, 1959, O siódmej w Budapeszcie— NK 1958, Wyraj — NK 1964) oraz sensacyjno-kryminalnej (Wakacje z duchami — NK 1962, 1966, Uwaga! Czarny parasol! — NK 1963, 1966, 1970, Kapelusz za 100 tysięcy — NK 1966, 1969, Piraci z Wysp Śpiewających — NK 1966, 1970, Stawiam na Tolka Banana — NK 1967). Książki Bahdaja poświęcone są życiu młodzieży i jej problemom. Dominuje w nich konwencja przygodowa. Atrakcyjne wątki fabularne, sytuacje humorystyczne, a nawet groteskowe wypełniają przede