2012 12 18 20 00

• vmc;r»em tn^ksioU miast polskich powstała wcześniej. Ośrodki te miały charakter miejski, nie mając prawnego statusu miasta, który pojawił się wraz z trzynastowieczną lokacją. W świetle badań nad lokacją miast w Polsce w XIII wieku prawic żadne z nich nie powstało na „surowym korzeniu”. Większość ośrodków miejskich istniała więc przed uzyskaniem przez nie samorządu i zamieszkiwana była wówczas przez ludność polską. Trzeba więc wyraźnie podkreślić, zc momentu, kiedy wydano akt lokacyjny miasta, nie można w większości przypadków utożsamiać z datą jego powstania.

Dokument nazywany aktem lokacyjnym lub przywilejem lokacyjnym był wydawany przez księcia. Akt ten wy stawiony był na lokatora, czyli zasadżcę, który reprezentował grupę przyszłych osadników i który zostawał wójtem. Akt lokacyjny zawierał nadanie ziemi i określał przywileje osadników. Jednocześnie były w nim zapisane obowiązki osadników wobec księcia. Władca mógł przekazać prawo lokacji na rzecz innego właściciela ziemi — świeckiego lub duchownego. Tą drogą powstały między’ innymi miasta biskupie.

Organizację władzy miejskiej charakteryzowały pewne różnice zależnie od rodzaju przyjętego prawa miejskiego. Wójt reprezentował władzę feudala i posiadał władzę sądowniczą w mieście, którą sprawował przy udziale ławników. Nieco później pojawił się organ samorządowy, którym była rada miejska. Początkowo radom przewodniczył wójt, jednak częste konflikty' interesów między wójtem a radą spowodowały, że rady miejskie zaczęły spośród swoich członków wybierać burmistrza.

Miasta lokacyjne były planowane według określonych zasad. Układ przestrzenny miast lokacyjnych na Śląsku i w innych regionach Polski charakteryzował się dużym stopniem regularności. W wielu przypadkach nowo lokalizowane miasto budowano obok istniejącej osady targowej i grodu, co ułatwiało stworzenie regularnego układu przestrzennego. W sytuacji lokalizacji miasta w miejscu istniejącego osiedla układy przestrzenne typowe dla miast lokowanych na prawie niemieckim zostały' nałożone na istniejące już struktury przestrzenne osiedli słowiańskich. Regularny układ uzyskiwano przez wyburzenie wcześniejszej zabudowy. Niektóre istniejące już elementy zabudowy i struktury przestrzennej okazywały się na tyle trwałe, że zostały zachowane, zaburzając regularność trzynastowiecznego planu nowego miasta. Ogólnie jednak układy średniowieczne miast polskich cechują się wyraźnie większą regularnością niż miast Europy Zachodniej.

Wyjątkową regularność układów miast lokowanych w tym okresie w Polsce i ich zgodność z przyjętymi wówczas zasadami planowania miast tłumaczy się przyczynami ekonomicznymi. W. Kalinowski wskazuje, że wcześniejsze osady charakteryzowały się zabudową drewnianą i nic nie stało na przeszkodzie, by