312,313

312

Poststruktura-lizm przed strukturaliz-mem

Amerykańska kariera post-strukturalizmu

Derridiańska

rewolucja

Teorie literatury \X

skich uczestnikach konferencji dużo większe wrażenie niż wystąpieniu i szych gwiazd strukturalizmu - na przykład Jacques’a Lacana. Paradt >U > pi polegał więc na tym, że w 1966 roku w Stanach Zjednoczonych ro/|M| poststrukturalizm, zanim jeszcze zaistniał tam strukturalizm, dlatego 1. rostek „post”nie miał tu właściwie w tym momencie uzasadnienia. Pai ml gi natomiast dotyczył tego, że zarówno poglądy Barthes’a, jak i DorfU znacznie mniej w owym czasie popularne we Francji (gdzie istniało najwiyl wodów do krytykowania strukturalizmu) niż w Ameryce, a ich sposób uli o literaturze stał się tam po prostu modny.

Dlaczego jednak doszło do tak szybkiej asymilacji, naturalizacji i I urlM strukturalizmu w USA? Przyczyniła się do tego, bez wątpienia, tyli / 1 hf Jacques’a Derridy, co - najzwyczajniej w świecie - okoliczności lolotlf w trakcie trwania konferencji w Baltimore okazało się mianowicie, że tj chętnie traktowana szkoła Nowej Krytyki więcej ma wspólnego z myl strukturalistycznym, niż to się mogło na pierwszy rzut oka wydawać (/ wf gdy chodziło o idee „organicznej jedności”, „wewnętrznych napięć” itp,), I też bardzo szybko dostrzeżono, że za pomocą teorii de Saussurea - I ,ćvl| sa nie da się dokonać owej upragnionej zmiany warty, która marzyła się cza młodszym badaczom literatury. Można ją było natomiast wcielić dzięki gruntownej krytyce strukturalizmu oraz nowemu spojrzeniu nu my dyskursu humanistycznego, które zaproponował Derrida. I choć w ku amerykańscy literaturoznawcy niewiele jeszcze rozumieli z dość lu*rf nego wywodu francuskiego filozofa, odczuli z pewnością jedno: ż.c t' nie z tej strony wieje nowe, które skądinąd — jak się już dużo póz okazać - przeobraziło amerykańską wiedzę o literaturze całkowicie, i taj dzo długie lata'⁹.

Za moment oficjalnej inauguracji nurtu poststrukturalistyczncgo u/, więc obecnie wystąpienie Jacques’a Derridy z referatem Struktura, zli w dyskursie nauk humanistycznych³⁰ podczas konferencji naukowej w w 1966 roku, kiedy to niepostrzeżenie został na grunt amerykański pff piony nie tyle strukturalizm - jak to planowali organizatorzy konfcff iu |1 timore — ile właśnie poststrukturalizm.Ten ostatni zaś okazał się na tyli' cyjną propozycją dla humanistyki amerykańskiej, że zrobił tu prawdziwi takularną karierę, mimo że wiedza na temat samego strukturalizmu byl i sześćdziesiątych stosunkowo nikła, a nawet, mówiąc wprost, prawie W 1966 roku w Baltimore zadekretowane zatem zostało nic tylko n ctrstĄ nie strukturalizmu (które odczuwano już we Francji), lecz również jak lu towali ironiści - „przemiana francuskiej krytyki logoccntryzmu w Murry* ¹⁹ Zwłaszcza zc względu na pojawienie się dckonstrukcjonizmu.

¹⁰ Zob. J. Derrida, Struktura, znak i gra w dyskursie nauk humanistycznych, tłum. W (\ d [w:| Współczesna teoria badań literackich za granice/. Antologia, oprać. 11. Murklrwlt s, cz. 2: Literatura Jako produkcja i ideologia. Poststrukturalizm. Radonia in/ertekstuulnr l'n my syntezy historycznoliterackiej, Kraków loija, »• 1 sK.

tul Im llll/lll

313

Derridy k struktury i znaku

Definicja

struktur!

łhli)'”". Z kolei podjęta przez Derridę krytyczna analiza dwóch nie-ill dotąd strukturalistycznych opok - struktury i znaku - otworzyła litowej epoce w dziejach humanistyki amerykańskiej. 1 chociaż trud-y/yjnic wyznaczyć datę pierwszego użycia terminu (nie wspomi-Lyjwnnż żadne opracowania'²), to jednak amerykańskie miejsce jego jUfyil ip się niekwestionowalne. Owo późne w stosunku do pierwszych Mili a u/ycie nazwy nie przeszkodziło jednak bynajmniej w obecnym, ■fili |iiż z pewnej perspektywy precyzowaniu jej zakresu. Termin ■ ll i ii r a 1 i z m” retrospektywnie stosuje się na oznaczenie zróżnico-■iplrkn zjawisk (praktyk analitycznych, koncepcji teoretycznych, sta-■||iil< im || oraz sposobów ich opisu) we współczesnej humanistyce Jlniti i liancuskiej i amerykańskiej), których początki sięgają lat 1966-l yi h konsekwencje trwają do dzisiaj. Wspólnym mianownikiem tych K.fctę specyficzna postawa krytyczna wobec strukmralizmu, a w kon-tłłct 1 iilcgo nowoczesnego paradygmatu humanistyki (zwłaszcza wo-wvh koncepcji filozofii i wiedzy o literaturze).

Inicjator)

poitMrul

lizmu

wątpienia, można związać z poststrukturalizmem wiele nazwisk, głównych inicjatorów uważa się przede wszystkim trzech fran-|l leli wspomnianych już: filozofa Jacques’a Derridę, literaturoznaw-uiluml.i Iłarthesa oraz filozofa i historyka idei Michela Foucaulta. ł wspomnieć przy tej okazji o francuskiej badaczce literatury Julii ItH 1). której wiedza o literaturze zawdzięcza jedną z najbardziej ......ijpcji teoretycznych ostatnich lat - teorię intertekstualności’⁵.

MC Iw strukturze

Derridy 1 zja kslą; Rousłot,

Hbowul /<• stmkturalizmem już od początku lat sześćdziesiątych,

1|tnii ....... 1 ku dał może najpełniej w opublikowanej w 1963 roku

l 1 111.1    ' 1 i 1 iquc" recenzji z książki Jeana Rousseta Formę et Si-

I I. ( iniii|it.. lii i zoli. i,km, Dccom/ruction Decom! rueted: Transjbtmatiom Hp|/Mif Criticism in American Literary Theory, „Philosophische Rundschau”

■

«|i, dopiero o roku 1979, kiedy nazwa się upowszechniła za sprawą pierw Mm tlę iintolii|i,u tekstów, które podsumowywały już osiągnięc ia kilku ostat lllciiiliu/c t liod/i tu zwłaszcza o dwie antologie: Tcxtu,il Strategici

II. tu 1,1 In«1 Cn/I.IMU, red. |.V I l.ir.iri. Itliac a K);i), oraz i......później

//’< ¹ ' < A 1‘oil-SlructuraliH Reader, red. R. Young, Boston 1 98 1 Warto

tllinn    mu mmi...... ,1 ul- a/ala się we Francji słynna La condition postmo-

_fl.l//    ■■■n I KI .yotarala, dzięki której niebywałą karierę zaczął robić ter

"EfeNMtiiM.li mion” wyd. polskie: Kondycja ponowoczesna. Raport o i/anie wiedzy, tłum. I MigasuWkl, Warszawa 1997.

mil |iii«t»lrnkturulizmu zalicza się przede wszystkim filozofów i literaturo I 'ii ildę, M 1'bucaultu, Cl. l)eleuzc’a,J. K l.yotarda.J. laicana, R. Korty ego, Billi Ina. I K