332 333 2

Żyją różnie długo, drobne formy nie więcej niż rok. Dżdżownice żyją ok. 10 lat, pijawki do 30.

Pierścienice dzieli się na trzy gromady: wieloszczety, skąposzczety i pijawki (zob. też systematyka).

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA Budowa zewnętrzna

Rozmiary ciała pierścienic wahają się w bardzo szerokich granicach. Długość ciała może wynosić od 1 mm do ok. 3 m.

- - Są przezroczyste i różnie zabarwione. Formy lądowe są zabarwione na białawo, szaro, brązowo: morskie wykazują wszystkie kolory i różne odcienie, wiele gatunków morskich jest wyjątkowo pięknie zabarwionych.

Wiele gatunków, spośród wieloszczetów i skąposzczetów,)swieci. 'Część jest zdolna do własnej bioluminescencji produkując lucyferynę i picyferazę, inne świecą światłem zapożyczonym — współżyjąc z bakteriami bi oluniinescencyj-nymi. Świecenie może być stałe (np. w przypadku świecenia śluzu pokrywającego ciało), albo może występować przy podrażnieniu zwierzęcia. Wiele gatunków ma specyficznie rozmieszczone w ciele gruczoły świecące. Niektóre pierścienice przy podrażnieniu wyrzucają przez otwór gębowy lub odbytowy świecący śluz. Część gatunków wyrzuca świecący płyn przez celomodukty. Niekiedy świecenie jest związane z rozmnażaniem, w takich przypadkach świecą samce w okresie rozrodu i przywabiają samice.

Pierścienice mają bardzo różnorodne kształty, niektóre bardzo piękne, fantastyczne, zwłaszcza formy osiadłe. Przeważnie jednak są cylindryczne, wydłużone robakowato i lekko grzbieto-brzusznie spłaszczone. Tylko u nielicznych gatunków ciało jest krótkie, owalne lub tarczowate (głównie u komensali i endopasożytów).

Grupy pierwotniejsze wykazują najbardziej pełną segmentację, jaka występuje w świecie zwierzęcym. Segmenty mogą być całkowicie do siebie podobne — segmentacja homonomiczna, albo w różnym stopniu zespoły segmentów mogą się różnić od siebie — segmentacja heteronomiczna. W obu przypadkach wyróżniają się jednak dwa segmenty: pierwszy, określany jako prostomium (akron, płat przedgębowy, szczytowy) i ostatni — pygidium (końcowy), zawierający otwór odbytowy. Niekiedy zróżnicowanych jest więcej niż jeden segment szczytowy, wtedy zespół takich segmentów określa się jako odcinek głowowy (głowę), a resztę segmentów jako tułów.

Metameryzacja zawiązuje się w rozwoju zarodkowym lub larwalnym, u wszystkich pierścienic jako pełna, to znaczy obejmuje narządy zewnętrzne i wewnętrzne, łącznie z jamą ciała i ścianą ciała, jedynie układ pokarmowy jest wyłączony z tej reguły. Ale pełna metameryzacja zachowuje się przez całe życie, jak już podkreślono, tylko u prymitywnych pierścienic, u reszty może podlegać różnym modyfikacjom. Pierwotne segmenty mogą się łączyć ze sobą, co szczególnie dotyczy odcinka głowowego, albo mogą się wtórnie dzielić. W ob-

rębie struktur wewnętrznych, najczęściej celoma z metamerycznej zamienia się w jednolitą.

Odcinek głowowy. U form pierwotnych, a także wyspecjalizowanych, złożony jest z prostomium, segmentu pierwszego, leżącego przed otworem gębowym i segmentu drugiego, zawierającego otwór gębowy, zwanego meta-stomium (gębowym); np. w rzędach Polygordiida, Nerillida. U wyżej uor-ganizowanych pierścienic do segmenUT^ęoowego dołączone są jeden (trzeci) lub dwa dalsze (trzeci i czwarty) segmenty tułowia. Proces ich przyłączania w trakcie rozwoju do prostomium, polega na zanikaniu grahic mi^zy‘Seginen-lgmi i określany jest jako cefalizacja. Metastomium, wraz z przyłączonymi segmentami, określane jest jako peristom (peristomium, pierścień gębowy).

Ryc. 125. Pierścienice. A — B — przekroje podłużne przez przednią część ciała pierścienicy morskiej Plaiynereis sp., C — przekrój strzałkowy, D — przednia część ciała myszy morskiej — Afradite aculeaia-, a — parapodium, b — obrączka okołoprzełykowa, c — czułek, d — zwój podprzełykowy, e — metanefrydium, g — głaszczck, i — przegroda międzysegmentalna, k — układ krwionośny,

1 — gardziel z chitynowymi szczękami, m — metastomium, n — gonada, o — otwór gębowy, p — prostomium, r — brzuszny pień nerwowy, s — zwoje narządów zmysłowych, w — wąs, y — pień nerwowy brzuszny, z — zwój mózgowy, ż — żołądek mięsisty

Prostomium może mieć różny kształt, ale najczęściej jest stożkowate. Występują na nim narządy zmysłu dotyku, jak parzyste czułki (tentakule) i głaszczki (palpy), a także oczy i narządy zmysłu chemicznego (ryc. 125B, D). Metastomium i peristom mogą również być zaopatrzone w narządy zmysłów dotyku: czułki i wąsy (cirrusy), ale pochodzące z przekształconych pranóży (patrz dalej). Wymienione narządy mogą mieć różne kształty i różną długość, przy czym u komensali i pasożytów są krótkie albo nie występują. Czułki i głaszczki, u nielicznych gatunków, np. u niektórych    ^cz^ ^^rl(r

Ml zawierają we wnętrzu celomę, u innych pierścienic są lite.

333