474 475 2

Podgromada: raki właściwe — Eucarida

Synonim: pancerzowce właściwe CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Podgromada obejmuje pancerzowce żyjące w morzach, w wodach słodkich, ziemnowodne i lądowe, symbionty i komensale. Nieliczne gatunki pasożytują w jamach płaszczowych małży morskich. Należą tu skorupiaki największe pod względem rozmiarów ciała w obrębie typu, tylko u symbiontów i pasożytów dało jest drobne, kilka mm długie. Ok. 10 100 gatunków.

Wszystkie są łatwe do rozpoznania. Cechują je silnie rozwinięty karapaks, przyrośnięty do wszystkich segmentów tułowia, oczy słupkowe, część podstawowa czułków II złożona z dwóch członów. Poza tymi cechami, skrzela są u większości gatunków chronione bocznymi płatami karapaksu, jaja są często noszone przez samice pod odwłokiem, ale nie występują u samic komory lęgowe. Rozwój najczęśdej z przeobrażeniem, typową larwą jest żywik.

Raki właściwe rozdziela się na dwa rzędy, głównie uwzględniając wykształcenie odnóży tułowia i skrżeli.

Rząd: szczątki — Euphausiacea

Synonimy: eufauzje. kryle

Rząd obejmuje raki właściwe wyłącznie morskie, pelagiczne. Odbywają wędrówki pionowe, niektóre schodzą do głębokości 5 000 m. Ok. 90 gatunków, wiele z nich występuje w ogromnych liczbowo populacjach. Występują głównie w zimnych morzach obu półkul Ziemi. Odżywiają się fitoplanktonem (głównie okrzemkami) i zooplaktonem. Część jest drapieżna. Wiele szczętek świeci, przy czym nie wydzielają na zewnątrz substancji świecących, a więc odmiennie jak świecące skorupiaki niższe (por. małżoraczki), substancje mają zlokalizowane w narządach świecących, produkowane przez symbiotyczne bakterie biolumi-nescencyjne, reakcja pomiędzy lucyferyną i lucyferazą zachodzi wewnątrz-komórkowo.

Ciało jest przejrzyste, 3 — 14 cm długie. Karapaks pokrywa tułów i jest zrośnięty po stronie grzbietowej z jego segmentami, ale żaden segment nie jest przyłączony do głowy. Poza tym, karapaks nie pokrywa części podstawowych odnóży, a przez to nitkowate skrzela wystają spod niego. U szczętek nie występują więc komory skrzelowe. Oczy słupkowe, słupki krótkie. Czułki długie, wieloczłonowe. Odnóża tułowiowe są dwugałęziowe, żadna para nie jest wykształcona w szczękonóża. U gatunków drapieżnych, druga lub druga i trzecia para są wydłużone i zaopatrzone w drobne szczypce, spełniają rolę narządów chwytnych. Gałęzie zewnętrzne odnóży tułowiowych są wykształcone w nitkowate skrzela, zwijające się spiralnie. Gałęzie wewnętrzne służą do pływania. Odnóża odwłokowe są także dwugałęziowe, zaopatrzone w długie szczeci i pomagają w pływaniu. Uropody i telson są długie, smukłe. Narządy

świecące, zwane fotoforarai, występują na częściach podstawowych słupków ocznych albo nóg tułowiowych i na 4 stemitach segmentów tułowia. Fotofory wydają światło żółte lub żółtozielone, w błyskach trwających I -6 sekund.

Szczętki są rozdzielnopłciowe, samice nie opiekują się jajami. Z jaj wylęgają się naupliusy, względnie metanaupliusy, a w dalszym rozwoju wykształcają się przedżywiki i żywiki, a także różne inne larwy odpowiadające żywikom.

Szczętka przejrzystka — Euphausia pellucida jest gatunkiem szeroko rozprzestrzenionym.

Kryl antarktyczny — Euphausia superba, ok. 6,5 cm długi, występuje masowo wokół Antarktydy. Biomasa tego gatunku wynosi od 3 do 33 kg/m³. Stanowi on podstawowy pokarm kilku gatunków wielorybów.

Rząd: dziesięcionogi — Decapoda

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Dziesięcionogi w większości są morskie, część żyje w wodach słodkich, nieliczne gatunki są ziemnowodne i lądowe (ale rozmnażają się w wodzie). Także nieliczne są symbiontami, komensalami i pasożytami (występującymi w jamach płaszczowych małży morskich). Gatunki morskie należą przeważnie do fauny przybrzeżnej, pływają przy dnie albo żyją zagrzebane w mule lub piasku. Głębinowe, występujące do głębokości ok. 5 000 m, są nieliczne. Większość żyje w ściśle określonej biocenozie, przebywając w spongocelu gąbek, wśród kolonii parzydełkowców, między igłami jeżowców i w tzw. płucach wodnych strzykw. Niektóre chowają się do przygodnych nor, inne zagrzebują się w dnie, ryjąc głębokie korytarze (do 1,5 m). Pelagiczne gatunki odbywają pionowe wędrówki dobowe i wędrówki rozrodcze. Symbiotyczne dziesięcionogi wykazują jeszcze bardziej złożone tryby życia. Na przykład niektóre kraby, żyjące wśród kolonii koralowców, przyczepiają je sobie na grzbiecie za pomocą ostatniej pary odnóży zakrzywionych dogrzbietowo i noszą je w celach obronnych. Większość żywi się pokarmem zwierzęcym, niektóre lądowe łapią gryzonie, a nawet ptaki. Część pobiera pokarm roślinny, część żywi się detrytusem, albo jest wszyst* kożema. Ok. 10000 gatunków. W Polsce 3 gatunki słodkowodne i 8 morskich. Dziesięcionogi mają duże znaczenie w gospodarce żywnościowej; krewetki, homary, homarce, kraby i raki są spożywane przez człowieka.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA

Budowa zewnętrzna

Rozmiary ciała dziesięcionogów są bardzo różne. Długość ciała (bez odnóży) waha się w granicach od kilku mm (symbionty) do ok. 1,5 m, w tym u niektórych krabów ciało waży ok. 22 kg. Większość ma ciało 5—15 cm długie. Są bardzo różnorodnie zbudowane, przystosowane do określonych środowisk, ale można je z łatwością odróżnić od innych skorupiaków. Zawsze są zbudowane z głowotułowia, tułowia i odwłoka (ale ten może być szcząt-