483 2

3.1.2. Znaczenia kontekstowe. Trzy typy relacji semantycznych

To. że przymiotniki analizuje się w związku z określanym rzeczownikiem, wynika z ich nicsamodziclności semantycznej i składniowej. Relacje semantyczne między przymiotnikiem a rzeczownikiem określanym ujawnia parafraza grupy AfNpoaJNok,. W ten sposób opisuje się znaczenia (użycia) kontekstowe. Ten sam derywat w różnych kontekstach rzeczownikowych pełni różne role semantyczne. Jako przykład niech posłuży lckscm rowerowy, który ma znaczenie słowotwórcze (strukturalne) ‘mający związek z rowerem'. Role semantyczne wyrażane przez użycia tego przymiotnika są różne. Rzeczownik stanowiący podstawę słowotwórczą (N^J nazywa: środek czynności w połączeniu wycieczka rowerowa ‘za pomocą roweru’; obiekt w połączeniu sklep rowerowy ‘w którym sprzedaje się rowery’; całość względem części koło rowerowe ‘które jest częścią roweru'.

Relacje między N_oiI a N^, sprow adzają się do trzech głównych typów.

Po pierwsze, jest to stosunek między predykatem (wyrażonym przez nazwę czynności w podstawie przymiotnika lub w określanym rzeczowniku) a którymś z jego argumentów, np. siostrzana rada (N^, - siostra w funkcji subiektu czynności, por. siostra radzi): prześladowania narodowe (N,^ - naród w funkcji obiektu, por. prześladować naród). Sytuacja jest odwrotna, gdy N_|.._f.. nazywa czynność, a N_oU - któryś z jego argumentów, np. pluton egzekucyjny 'pluton, który [dokonuje] egzekucji*.

Po drugie, jest to stosunek między dwoma argumentami przy nie wyrażonym predykacie, np. kamienna ławka 'ławka [zrobiona| z kamienia*. Np^. nazywa materiał, a N,*, - wytwór. Istnieje wielka liczba możliwych relacji semantycznych w tym zakresie.

Inaczej inlcrpreUije len typ A Nagórko (1987: 9. 30-51 i 131-154). Odrzuca ona ideę zerowania predykatów, ponieważ predykatami są same przymiotniki. Jednak podanie ekwiwalentu dopełniaczowego lub w postaci wyrażenia przyimkowego nie wystarcza, zęby ustalić rolę semantyczną przymiotnika, por. gangsterski napad ‘napad gangsterów^- dopełniacz subiektu; wybór, prezydenckie "wybory prezydenta' - dopełniacz obiektu: koszula bawełniama 'koszula z bawełny' użycie materiałowe (z czego?); wtryski chłopak ‘chłopak ze wsi' użycie ablatywne (skód?).

W tym opisie podaje się powierzchniowe wykładniki predykacji w postaci form czasownikowych. aby zwiększyć ekspłikatywnoić parafraz.

Po trzecie, jest to stosunek między dwoma predykatami - dwoma argumentami zdarzeniowymi, np. napad rabunkowy ‘napad mający na celu rabunek*, por. napadać, aby rabować. Argumenty mają tu charakter niepr/edmiotowy. np. kontrola finansowa, upalne popołudnie, pesymistyczne nastawienie.

W związku z relacjami semantycznymi między a N,*, trzeba zwrócić uwagę jeszcze na cztery kwestie.

1.    Relacje między N^, a N.*_r są w większości odwracalne, np. film widowiskowy - widowisko filmowe; kompot owocowy - owoc kompotowy, bawelniania sukienka - bawełna sukienkowa; panieński posag - posażna panna.

2.    Niejednokrotnie zachodzi neutralizacja opozycji semantycznej, np. wiejska dziewczyna - 1) ‘pochodząca ze wsi', 2) ‘mieszkająca na wsi’; afrykańskie upały - I) 'w Afryce’. 2) ‘takie jak w Afryce’; obłąkańczy' uśmiech - 1) ‘śmiech

483