566 567 2

ż

^R'^c *^u‘- ^N ' Pfbow* karaczana, typ gryzący. A — wypreparowane. B — sposób osadzenia na wygląd z boku. b — bródka, c — żuwka zewnętrzna, g — głaszczek, i — pieniek. j —języczek. ^k koewuLłk*. I — g la szczek ucaęk II pary (wargi dolnej k o — podbródek, p — pod gębie. >1 — szczęka 1 pary. C — szczęka II pary t warga dolna), u — żuwka wewnętrzna, w — warga górna.

y — przy języczek, ż — żuwaczka

zrośnięte w języczek, a wtedy żuwki zewnętrzne określa się jako przyjęzyczki. Typowy aparat gębowy ortopteroidalny jest charakterystyczny np. dla karacza* ^nom ^ ystępuja jego różne modyfikacje, np. u drapieżnych chrząszczy aparat gębowy jest gryzący, ale żuwaczki są wydłużone i chwytne. Wyjątkowo duże i chwytne są żuwaczki samców jelonków. W trakcie ewolucji owadów skrzyd-iatych opisany typ narządów gryzących uległ różnym dalszym modyfikacjom.

Aparat gębowy gryząco-Iiżący (zwany także gryząco-ssącym). występujący ⁿP ° pazczół. zachował wszystkie części narządu ortopteroidalnego, a różnica polega na znacznym wydłużeniu szczęk, które tworzą rurowaty ryjek ^IT?’^C -Sl Bi. W obrębie szczęk I pary szczególnie wydłużone są kotwiczki, pieńki i żuwki zewnętrzne: żuwki wewnętrzne i głaszczki są szczątkowe.

" wardze dolnej wydłużone są przed bródka i żuwki wewnętrzne, które są zrośnięte na całej długości w języczek tworzący pokrytą włoskami rynienkę, ż kolei rynienkę otacza pochewka utworzona z wydłużonych żuwek zewnętrznych nuęk I pary i głaszczków wargi dolnej, służy ona do wysysania pokarmu płynnego, którym jesl najczęściej nektar kwiatów. Przyjęzyczki są niewielkie, krótkie Podobnie żuwaczki są krótkie i zmieniły funkcję, służą do obrony lub budowy gniazd

Aparat gębowy khijąco-ssacy. np. pluskwiaków, komarów czy pcheł, jest przystosowany do nakłuwania tkanek i wysysania soków roślinnych lub krwi tryc. 2IIA.C) W tym typie wszystkie części składowe są wydłużone. Żuwaczki

i szczęki I pary tworzą ostre, sprężyste szczeciny kłujące. Szczęki I pary ściśle przylegają do siebie, każda po stronie wewnętrznej ma dwa rowki, które razem tworzą dwa kanaliki; górnym spływa ślina, dolny służy do wsysania pokarmu. Warga dolna jest rynienkowuta, nie bierze udziału w pobieraniu pokarmu, tworzy pochewkę ochraniającą żuwaczki i szczęki 1 pary, a w okresie pobierania pokarmu podtrzymuje części nakłuwające. W szczegółach aparat ten u poszczególnych gatunków jest bardzo różnie wykształcony. Silnie mogą być wydłużone także warga górna i podgębie. Funkcje ssące pełni wtedy warga górna, ślina spływa kanalikiem występującym w podgębiu, a żuwaczki i szczęki I pary nakłuwają tkanki. Ponadto, warga dolna może być na końcu rozwidlona i może tworzyć poduszeczki do zlizywania krwi, jak np. u bąków, a taki aparat jest określany jako klująco-liżący.

Aparat gębowy liżący, np. muchy domowej (ryc. 21 ID), jest przystosowany do zlizywania pokarmów płynnych lub stałych rozpuszczonych działaniem enzymów śliny. Wykształcony jest w postaci długiego ryjka, którego podstawę stanowi dzióbek, przedgębowa okolica głowy wyciągnięta stożkowato, z otworem gębowym w szczycie. Ponadto, dzióbek składa się z wargi dolnej, żuwaczek zredukowanych do dwu igiełkowatych narządów, silnie zredukowa-

Ryc. 211. Narządy gębowe owadów. A — kłująco-ssący pluskwiaka, B — gryząco-Iiżący pszczoły. C — kłująco-ssący komara, D — liżący muchy, E — ssący motyla; u — kanał do spływania pokarmu, b — bródka, d — warga dolna, c — żuwka zewnętrzna, g — głaszczck, i — pieniek, j — języczek, k — kotwiczka, I — głaszczck szczęk II pary (wargi dolnej), o — podbródek, p — podgębie, sl — szczęka I pary, $2 — szczęka II pary (warga dolna), u — żuwka wewnętrzna, w — warga górna, y — przyjęzyczek, ż — żuwaczka

567