82 83

dopodobnie od nich pochodził- Lofocyty wyróżniają się wielkością (ryc. 23F), produkują włókna kolagenowe występujące w formie rozproszonej w mezoglei u wszystkich gąbek. Spongocyty (ryc. 23B) produkują włókna kolagenowe zorganizowane w postaci szkieletu wewnętrznego, zwanego szkieletem spon-ginowym. Spongina występuje w formie nieregularnej i różnie gęstej sieci. Szkielet nieorganiczny produkują skleroblasty (ryc. 23E). Szkielet wapienny zbudowany z węglanu wapnia, może składać się z podelementów. zwanych igłami (spikulami, sklerytami) wykrystalizowanymi w formie kalcytu albo w formie zwartej aragonitu. rozmieszczonego na obrzeżach mezoglei (Neocoelia) lub u podstawy kolonii, jak u Sclerospongiae (zob. systematyka). Aragonit występuje tylko u nielicznych współcześnie żyjących gatunków, u wymarłych był dość częsty. Szkielet krzemionkowy zawsze występuje w postaci igieł. Igły mogą być zróżnicowane na dwie kategorie: duże, megaskleryty, tworzące główną konstrukcję szkieletu, i igły małe. mikroskleryty, elementy podpierające igły duże. Mikroskleryty cechuje bogactwo kształtów. Megaskleryty mogą być jedno-, trzy-, cztero- lub szcścioosiowe. Wszystkie mogą być różnie zabarwione i tworzą bardzo skomplikowane konstrukcje (fot. IC). U niektórych gatunków igły przebijają ciało i mogą sterczeć do spongocelu albo na zewnątrz. Liczba skleroblastów, produkujących dany element szkieletowy, jest ściśle wyznaczona. Igły jednoosiowe budują dwie komórki pochodzące z jednej macierzystej. Trójosiowe igły buduje sześć komórek, pochodzących z trzech komórek macierzystych (ryc. 23E) itd. Elementy szkieletu wapiennego powstają zew-nątrzkomórkowo, szkieletu sponginowego i krzemionkowego wewnątrzkomórkowe. przy czym komórki tworzące igły krzemionkowe zorganizowane są w syncycja. Niektóre, nieliczne gatunki, nie mają szkieletu wewnętrznego, ich mezoglea jest tylko wzmocniona rozproszonymi włóknami kolagenowymi. Dalszy typ amebocytów, to mioblasty. komórki kurczliwe, charakteryzujące się dużą liczbą mikrotubul i mikrofllamentów. Zgrupowane są w okolicy otworu wyrzutowego i w okolicach otworów kanałów wewnętrznych (ryc. 23A), doprowadzających wodę do spongocelu. Za ich pomocą otwór wyrzutowy i otwory kanałów mogą być zamykane, a tym samym może być regulowany przepływ wody przez ciało gąbki. Najliczniej reprezentowane w mezoglei są archeocyty. komórki o wyglądzie amebowatym. Są komórkami o charakterze embrionalnym (totipotencjalnym), mogą spełniać różne funkcje i mają ogromne potencje do różnicowania się w każdą inną kategorię komórek, zależnie od potrzeb organizmu, na przykład przy zranieniu gąbki, głównie archeocyty zasklepiają ranę. Archeocyty odbierają od choanocytów (patrz dalej) częściowo strawiony pokarm i trawią go ostatecznie w wakuolach trawiennych, mogą także włączać się w ściany kanałów wodnych i fagocytować pokarm. W okresie rozmnażania płciowego z amebocytów powstają gamety, jaja i plemniki. Oprócz wymienionych, w mezoglei występują jeszcze komórki zwane rabdonoś-nymi. Cechuje je występowanie w cytoplazmie pręcikowa tych struktur (ryc 23G), ułożonych zgodnie z długą osią komórki. Pręciki zbudowane są z mukopolisacharydów, okresowo wydalane są z cytoplazmy i uzupełniają

Ryc. 25.Gąbka krzemionkowa ucłcioouowa, histologia postaci dojrzalej. A — fragment przekroju poprzecznego przez ścianę dala, B — fragment przekroju przez ścianę komory wodnej, warstwa komórek koł-nierzykowatych wykształcona w syncycjum; k — komora wodna, • — spikula szeicio-osiowa. Bliższe objaśnienia w tekście

polisacharydy w żelu mezoglei. Wreszcie, w mezoglei mogą występować choanocyty, transportujące plemniki do komórek jajowych, albo same przekształcające się w plemniki (por. rozmnażanie).

Warstwa wewnętrzna zbudowana jest tylko z jednego rodzaju komórek, nazwanych koinierzykowatymi (choanocytami), ze względu na budowę, jaka je cechuje. Są one podobne do kołnierzykowych wiciowców, jednokomórkowców zaliczanych do rzędu Choanoflagellata. Ich bieguny zwrócone do spongocelu u osobników dojrzałych o typie askon, albo do komór wodnych w przypadku osobników dojrzałych o typie sykon bądź leukon, wyposażone są w kołnierze, zbudowane z mikrokosmków (ryc. 22G), z których sterczą wici. Są to komórki powodujące przepływ wody przez ciało gąbki i wychwytujące pokarm. Woda dostaje się przez pory i kanały do komór i spongocelu w sposób zróżnicowany. Nie ma koordynacji w pracy witek w poszczególnych komorach. Wraz z wodą dostaje się drobny pokarm: bakterie, jednokomórkowce roślinne i zwierzęce oraz szczątki organiczne, taki pokarm jest wciągany do kołnierzyków i fagocytowany. Samorozkładające się szczątki organiczne dostają się do komórek kołnierzykowatych drogą pinocytozy. Pokarm jest częściowo nadtrawiany w komórkach kołnierzykowatych. Do trawiących komórek kołnierzykowatych zbliżają się archeocyty i im zostaje przekazywany pokarm do ostatecznego strawienia, w formujących się ich ciałach — wodniczkach pokarmowych. Cały proces trawienia przebiega więc wewnątrzkomórkowe. Cząstki nie strawione są wydalane przez archeocyty do spongocelu, a stąd przez oskulum na zewnątrz. Gąbki są filtratorami. Niektóre gatunki, o objętości równej tylko 10 cm³, filtrują dziennie ok. 25 l wody dla zdobycia odpowiedniej ilości pokarmu. Pory i ostia mają średnice wynoszące od 50 do 175 pm, dostaje się więc do kanałów tylko drobny pokarm. Przy nadmiarze, pobieranie odpowiedniej ilości pokarmu może być regulowane poprzez zamykanie porów i oskulum.

Oddychanie zachodzi u gąbek całą powierzchnią ciała. Gąbki są wrażliwe na odpowiednie stężenie tlenu w wodzie.

83