Atlas nieba 00 (55)

Mgławice ciemne są najwyraźniejsze w jasnych partiach Drogi Mlecznej, gdzie zasłaniają światło odleglejszych gwiazd,Jawiąc sie jako „dziury" w Drodze Mlecznej. Najbardziej znanym takim obiektem jest Worek Węgla, w Drodze Mlecznej na południowej półkuli, zaznaczony również w naszym atlasie.

Następnie można wyróżnić mgławice, w których obłok materii międzygwiazdowej jest byłą częścią gwiazdy, a więc bezpośrednim produktem ewolucji gwiazd (materia okotogwia-zdowa), oraz mgławice, w których związek gwiazdy z obłokiem jest taki jak resztek materiału budowlanego do akurat budowanego lub skończonego obiektu. Pierwszy typ tworzą mgławice planetarne z resztkami supernowych, drugi - mgławice dyfuzyjne, a w szczególności emisyjne i refleksyjne (rozpraszające).

O pozostałościach supernowych była już mowa w paragrafie Supernowe. Z uwagi na olbrzymie prędkości rozszerzających się obiektów, istotnym źródłem emisji ich własnego promieniowania jest energia zderzenia z otaczającą materią między gwiazdową.

Mgławice planetarne (oglądane przez lunety w małym powiększeniu przypominają planety, ale na tym też kończy się jakikolwiek ich związek z planetami) powstają przez odrzucenie warstw powierzchniowych niezbyt masywnych gwiazd w późnych stadiach ich ewolucji. W porównaniu z wybuchem supernowej jest to katastrofa w stosunkowo malej skali: szybkość ucieczki otoczki wynosi zaledwie około 20km/s. Temperatura powierzchniowa obnażonej w ten sposób gwiazdy przekracza granice temperatur najgorętszych gwiazd normalnych i wynosi 50000 do 100 000 K (albo nawet więcej). „Rozżarzona" powierzchnia gwiazdy świeci przede wszystkim w krótkofalowym przedziale widma, lecz wywołuje również własne świecenie gazu otoczki także w pasmach zakresu widzialnego, np. w barwie zielonej i czerwonej.

Temperaturę powierzchniową wystarczającą do spowodowania własnego świecenia gazowego składnika mgławicy posiadają również bardzo gorące gwiazdy normalne (typu O i B). Tam gdzie w obłoku dyfuzyjnym materii międzygwiazdowej znajdują się wystarczająco gorące gwiazdy, tam mgławica świeci światłem własnym (wywołanym przez gwiazdę), podobnie jak mgławice piane tamę.Mgławice te nazywa sie również obszarami HII lub dyfuzyjnymi mgławicami emisyjnymi.,

Wszystkie trzy wymienione powyżej rodzaje mgławic (resztki supernowych, mgławice planetarne i dyfuzyjne mgławice emisyjne) są więc mgławicami emisyjnymi. Jeśli jednak temperatura powierzchni gwiazdy zanurzonej w mgławicy jest niższa niż około 20000 K, wtedy mgławica może świecić wyłącznie dzięki rozproszeniu światła gwiazd przez cząstki stale. Takie mgławice nazywamy refleksyjnymi.

Mgławice o rozmiarach kątowych 1,5° łub większych zaznaczone są kolorowym konturem, którego zewnętrzne zarysy odpowiadają kształtowi rzeczywistemu i wielkości najjaśniejszych części obiektu. Mgławice, których maksymalny rozmiar kątowy (w części jasnej) nie sięga 10', zaznaczone są kółkiem o średnicy zewnętrznej 2,4mm. Mgławice od 10' do 30' zaznaczone są kółkami o średnicy zewnętrznej 3,2mm, a kółka o średnicy zewnętrznej 3,8 mm odpowiadają jasnym jądrom mgławic o rozmiarach od 30' do 90'.

Cztery różne kolory pierścieni albo zarysów rozróżniają cztery rodzaje mgławic świecących: żółty kolor to symbol mgławicy refleksyjnej, czerwony oznacza mgławicę dyfuzyjną emisyjną, pierścień mgławicy.planetarnej jest koloru zielonego, a mgławicowe pozostałości supernowych są zaznaczone pierścieniem fioletowym.

•Spośród mgławic refleksyjnych zamieszczamy te, których rozmiary kątowe przekraczają 6', a które są oznaczone jako najjaśniejsze w pięciostopniowej skali jasności według katalogu mgławic refleksyjnych (van den Bergh).

Spośród mgławic emysyjnych na mapach są naniesione te obiekty, którym katalog porównawczy obszarów HII (Marśślkovś-Polechovś) przypisuje jasność 3 yv skali jasności wprowadzonej przez Sharplessa. Publikowany tutaj spis obszarów HII nie przejmuje jednak z wyżej wspomnianego katalogu porównawczego rozmiarów kątowych. Dla potrzeb tego atlasu rozmiary zostały określone ponownie na podstawie zdjęć Palomarskiego Przeglądu Nieba i skonfrontowania ich z Atlasem Coeli Bećvśfa, w którym - jak się okazało - obrazy mgławic w większości przypadków odpowiadają również ich najjaśniejszym partiom. Zamieszczamy obiekty o średnicy przynajmniej 10'.

Z mgławic planetarnych na naszych mapach zaznaczone są te, które według katalogu mgławic planetarnych (CGPN, Perek i Kohoutek) są większe niż 10' i jednocześnie jaśniejsze niż 10™.

Pozostałości supernowych są na mapach reprezentowane tylko przez trzy najjaśniejsze obiekty wybrane z atlasu pozostałości supernowych (van den Bergn). W skali wprowadzonej przez Sharplessa jasność tych mgławic wynosi 3.

10