CCF20100206061

4. Tkanki zwierzęce

Podział obejmuje:

1. Nabłonki okrywające i wyściełające —w przypadku gdy oddzielają ciało zwierzęcia od środowiska zewnętrznego nazywa się je okrywającymi. Bezkręgowce posiadają tylko nabłonki jednowarstwowe, pokryte u płazińców, obleńców, pierścienic i stawonogów oskórkiem (kutikulą). Jest to bezpostaciowa (amorficzna) wydzielina komórek nabłonkowych o zróżnicowanym składzie chemicznym. U stawonogów są to białka i aminocukier z grupy pochodnych polisacharydów — chityna. Sztywny pancerz skorupiaków jest dodatkowo wysycany solami wapnia i fosforu (głównie węglanami). W ten sposób powstaje sztywńjTszkielet zewnętrzny (por. pancerz raka). U kręgowców ciało okrywa zawsze wielowarstwowy, zluszczający się naskórek. Bezżu-chwowce i ryby w naskórku posiadają liczne jednokomórkowe gruczoły śluzowe, których wydzielina (śluz) zmniejsza tarcie w czasie pływania. U Tetrapocla (kręgowców czworonożnych) w skórze występują także gruczoły wielokomórkowe, a liczba warstw komórek dochodzi czasem do kilkunastu. Wspomniane wcześniej płazy oddychają intensywnie skóra, ale ich naskórek posiada tylko jedną warstwę komórek zrogowaciałych. U gadów i ptaków skóra jest w zasadzie pozbawiona gruczołów (por. jednak CZĘŚĆ: ANATOMIA I...). Należy także wspomnieć, że naskórek kręgowców buduje wiele specyficznych tworów rogowych, np. łuski u gadów, pióra i łuski u ptaków, włosy, paznokcie, pazury i kopyta u ssaków (por. PODR. KL. II). Gdy nabłonek pokrywa narządy wewnętrzne i jamę ciała nazywa się go wyściełającym. U gąbek w jamie paragastralnej występuje prymitywny, jednowarstwowy nabłonek złożony z komórek kołnie-rzykowatych (choanocytów). Jamę gastralną jamochłonów' wyściełają komórki nabłonkow'o-mięśniow'e, nabłonkowo-gruczołowe (wydzielają enzymy trawienne) i niezróżnicowane (zdolne do endocytoz). U wszystkich trójw'arstwow^!ców' nabłonki omawianego typu ew'oluow'ały w zależności od lokalizacji i funkcji. Pochodzące z endodermy nabłonki jelita rozwijały powierzchnię wchłaniania (por. mikrokosmki) i zdolność do egzocytozy (por. nabłonek walcowaty). Me-zenchymatyczny śródbłonek naczyń krwionośnych, limfatycznych, jam serca (endothelium) i mezodermalny śródbłonek (mezothelium) pokrywający błony surowicze otrzewnej i opłucnej, „szły" w kierunku zmniejszenia grubości i ułatwiania dyfuzji (por. nabłonek jednowarstwowy płaski);

2. Nabłonki gruczołowe — o komórkach zc szczególnie dobrze rozwiniętą zdolnością do produkcji „na export” specyficznych substancji. Wydzielanie zsyntetyzowanych związków może odbywać się w trojaki sposób:

A) merokn nowo (cząsteczkowa) — polega to na dyfuzji cząstek ze szczytowej części komórki, co nie doprowadza do jej uszkodzenia. Tak „pracuje” u wszystkich zwierząt większość gruczołów;

B)    apokrynowo (szczytowa) — polega to na odrywaniu szczytowej części komórki wraz z wydzieliną. Uszkodzone komórki regenerują się. Przykładem może być gruczoł mleczny u ssaków;

C)    holokrynowo (całościowo) — polega to na destrukcji całej komórki, która w ten sposób zamienia się w wydzielinę. W miejsce zniszczonych komórek z głębszych warstw gruczołu powstają nowe. Przykładem niech będzie gruczoł łojowy.

UWAGA: 1. Gruczołem może być zarówno pojedyncza komórka, jak i cały organ!

2. Większość wielokomórkowych gruczołów mero- i apokrynowych ma odcinki wydziel-nicze zbudowane z jednej warstwy komórek (gruczoły monoptychiczne), np. skórne

65