DSCN1767

i'ieoewoiucjonizm 113

mcm. August Comte, uznawany często za iw*cę socjologii (co nic jest właściwe, gdy£ de facto A. Comte był filozofem, twórcą nazwy „socjologia"), jest czołowym przedstawicielem pozytywizmu. Silny zwią-^ck socjologii z pozytywizmem wyraźnie zaciążył na jej dalszym rozwoju. Socjologia jako samodzielna dyscyplina długo łączona była z pozytywizmem i naturalizmem. Wynikało to głównie z dominującego w tym czasie scjentyzmu, tj. wiary w potęgę naukowego wyjaśniania rzeczywistości.

W drugiej orientacji, antynaturalistycz-nej lub antypozytywistycznej, wychodzi się i założenia, że przedmiot badawczy nauk społecznych (w tym socjologii) jest całkowicie odmienny niż przedmiot zainteresowania nauk przyrodniczych. W związku z tym nauki te powinny dążyć do wypracowania swoistych sposobów i metod badawczych. Przedmiotem nauk społecznych (humanistyki) jest człowiek — w tym także zbiorowości społeczne - i jego wytwory. Stwarza to. z jednej strony, większe trudności badawcze, gdyż nauki społeczne okazują się formą samówtędzy, gdzie trudno oddzielić ■pcedmioC’ od „podmiotu” poznania, z drugiej natomiast strony, stwarza dodatkowe możliwości, gdyż badacz ma do czynienia z podmiotem obdarzonym świadomością, z którym możliwe jest porozumiewanie się. Realne staje się dotarcie do poglądów, opinii, stanów psychicznych, emocjonalnych itd. badanego. Taki stan rzeczy pozwala na stosowanie odmiennych metod badawczych »iż w przyrodoznawstwie.

Dąży się nie tyle do „wyjaśniania” - tak jak w naturalizmie — ile do „rozumienia"

(Yerstehen) zjawisk społecznych i ludzkich działań. „Rozumienie” oznacza uwzględnianie m.in. motywów, celów, dążeń oraz subiektywnych stanów świadomości podmiotu w procesie eksplanacji. Tego typu podejście jest wykluczone w sferze nauk przyrodni-ezych Spór między naturalizmem i anty-naturalizmem w odniesieniu do problemów ekapianacyjnych ujmuje się często jako opozycję: wyjaśnianie versus rozumienie.

Wypracowanie alternatywnego w stosunku do naturalizmu i pozytywizmu sposobu uprawiania nauk społecznych określane bywa takZe jako „przełom antynatura-listyczny” lub „przełom antypozytywistycz-ny” w humanistyce. Zapoczątkowany on został pracami Wilhelma Dillheya, Wilhelma Windelbanda i Heinricha Rickerta. (A.S.)

Zob. cmergcntyzm, idiografizm, koncepcje człowieka w socjologii, nomołetyzm. paradygmat, pozytywizm, redukcjonizm, socjologia, socjologia rozumiejąca, współczynnik humanistyczny.

Literatura:

Metodologiczne podstawy socjologii (wybór tekstów), 1975, tłum., oprać, i red. P. Sztompka, UJ, Kraków.

Mokrzycki E., 1990, Socjologia w filozoficznym kontekście, IFiS PAN. Warszawa.

Ossowski S., 1967, O osobliwościach nauk społecznych |w:J tegoż. Dzieła, t 4: O nauce. PWN, Warszawa.

Popper K.R.. 1984. Nędza historycyzmu, Wyd. Krąg, Warszawa.

Nauka dojrzała, zob. paradygmat.

Nauka normalna, zob. paradygmat.

Nauka stosowana, zob. socjotechnika.

Naznaczanie społeczne, zob. dewiacja.

Negacja roli. zob. rola społeczna.

Negocjacje, zob. instytucjonalizacja konfliktu, interakcjonizm symboliczny, korpo-ratywizin.

Neoewolucjonizm. sposób rozumowania nawiązujący do dawniejszych prób ustalania szczebli rozwojowych społeczeństw, w których to próbach zakładano, że w dziejach każdego społeczeństwa można wyznaczyć stadia jego rozwoju tak. aby każde następne stadium dało się ujmować jako dalszy ciąg i wyższy szczebel ewolucji w porównaniu z poprzednim. W rozumowaniu tnkint zakłada się, że pomiędzy różnymi dziedzinami kultury istnieje współzależność; osiągnięcie określonego szczebla w jednej dziedzinie nie jest możliwe bez