DSC
93

tu funkcji kryje pod różnymi nazwami takie same bądź też bardzo podobne oczekiwań*³’ tak iż w gruncie rzeczy można je wszystkie sprowadzić do trzech podstawowych, to jest do funkcji informacyjnej, ćwiczeniowej i motywacyjnej, różnie natomiast interpretowanych w zależności od rodzaju konkretnego podręcznika, poziomu nauczania, któremu ma służyć, wybranego przedmiotu kształcenia i wieku oraz stopnia przygotowania adresatów. Dla przyszłych autorów podręczników szkolnych, a także dla tych nauczycieli, którzy staną wobec konieczności wyboru któregoś z wielu niekiedy podręczników do własnego przedmiotu nauczania bardzo cenne stać się mogą te oczekiwania wobec podręcznika, które sformułował przed ponad trzydziestu laty K. Lech, tworząc teoretyczne podstawy swojego systemu nauczania poprzez łączenie teorii z praktyką (Lech, 1968). Autor ten wyznaczył podręcznikowi następujące zadania:

-    podawanie materiału nauczania w sposób odpowiednio uporządkowany, przejrzysty i dokładny za pomocą odpowiednich ilustracji i schematów obrazowych bądź opisów i wyjaśnień, różnicowanie przy tym tekstów do łatwiejszego wyodrębnienia w nich różnorodnych składników, zwłaszcza takich, do których uczniowie będą odwoływać się w dalszej pracy; wyodrębnianie specjalnie najogólniejszych treści konstytutywnych i różnorodnych, np. modele, wzory, definicje ułatwiające posługiwanie się nimi w praktyce, w szczególności przy samodzielnym zdobywaniu nowych wiadomości;

-    ułatwianie uczniom pracy poznawczej na lekcjach przez uwalnianie ich od konieczności dokonywania mechanicznych zapisów, streszczeń, rysunków, dzięki umożliwieniu im sprawnego powracania do przerobionego materiału, przypominaniu poznanych zagadnień w skrótowej formie;

-    zaznajamianie z metodą, a zwłaszcza z modelowymi przykładami prac, jakie uczniowie będą później wykonywać samodzielnie zarówno indywidualnie, jak i zespołowo, zarówno w pracy szkolnej, jak i domowej;

-    umożliwianie nauczycielowi i uczniom za pomocą odpowiednich testów szybkiego sprawdzania, czy wszyscy uczniowie zrozumieli treść lekcji;

-    usprawnianie zadawania i sprawdzania pracy domowej, która może mieć charakter: a/ wykończenia lub uzupełnienia pracy lekcyjnej, np. zastosowanie zdobytych wiadomości w praktyce, b/ przygotowania do następnej lekcji, np. poprzez przeczytanie z podręcznika tekstów, których treść będzie przedmiotem ćwiczeń na następnej lekcji;

-    uczenie zdobywania nowej wiedzy za pośrednictwem książki, samodzielnego czytania tekstów o charakterze naukowym, rozumienia skondensowanych treści, wyróżniania w nich twierdzeń podstawowych;

1 ukierunkowywanie samodzielnej pracy uczniów przy dokonywaniu syntezy przerobionego materiału w różnych układach i na różnych poziomach ogólności, np. obejmującego ogólne definicje i wzory, odnoszącego się do określonych zagadnień, zwłaszcza technicznych.

Powyższe wymagania, chociaż sformułowane przed tak wielu laty, są nadal bardzo aktualne, a zarazem łatwiejsze do spełnienia przez autorów konkretnych podręczników przynajmniej w tym sensie, iż obecnie jest do ich dyspozycji o wiele bogatsza paleta możliwości poligraficznych oraz wiele nowych środków dydaktycznych, które można w razie potrzeby wprowadzić do „wnętrza” podręcznika.

Wszystkie te oczekiwania wobec podręcznika szkolnego są rezultatem powszechnego przekonania, iż współczesny system kształcenia szkolnego (pomijając naturalnie róż-