GENETYKA Anna Sadakierska Chudy , Grażyna Dąbrowska str
0

22 Rozdział 1

rium tumefaciens łatwo można do niej wprowadzić obce DNA i nadać tej roślinie nowe cechy.

W ostatnich 10 latach obiektem zainteresowań genetyków są również inne organizmy, takie jak szczury (Rattus) oraz ryby, m.in. danio pręgowane (Danio reno), medaka (Oryzias latipes) i pstrąg (Oncohynchus).

Rattus - szczur to doskonały organizm modelowy pozwalający zrozumieć podstawy biologii wielu chorób człowieka (np. chorób mózgu i serca). Zdobyta w ten

Rattus

sposób wiedza służy opracowywaniu odpow iedniej profilaktyki i nowych metod ich leczenia. Od roku 1995 trwa program badania genomu szczura, a dwa lata później w 1997 roku rozpoczęto program EST¹, tworzona jest również baza danych szczurzego genomu.

W jądrach komórek somatycznych szczura znajdują się 42 chromosomy, a wielkość genomu szacuje się na ok. 3000 Mpz.

Danio rerio

Danio reno - danio pręgowane, to niew ielka tropikalna ryba, długości ok. 6 cm, cieszy się dużą popularności, ponieważ ma krótki cykl życiowy, embrion jest przezroczysty, łatwo można generować mutacje. Danio jest modelow ym organizmem wykorzystywanym w badaniach pozwalających zrozumieć istotę: regulacji cyklu komórkowego, różnicowania komórek oraz mutacji.

Wykorzystując różne techniki molekularne, genetycy określają rodzaj mutacji, sekwencje zmienionego genu i ewentualnie biochemiczną aktyw ność produktu analizowanego genu. Celem tych badań jest udzielenie odpowiedzi na pytania: jak i dlaczego komórki nowotworowa gromadzą mutacje oraz jakie mechanizmy molekularne leżą u podstaw procesu ew olucji. Wielkość genomu tej ryby szacowana jest na ok. 1700 Mpz, komórki diploidalne zawierają 50 chromosomów.

Oryzias latipes - ryżów ka azjatycka znajduje szerokie zastosowanie w wielu dziedzinach biologii, szczególnie biologii rozwoju i genetyce. Stosunkowo krótki cykl życiowy, duża liczba potomstwa, łatwość hodow li (żyje w zimnej wodzie.

nic wymaga dużej przestrzeni) spowodowały, że stała się ona zwierzęciem laboratoryjnym.

Ryba ta szczególnie nadaje się do badania procesu zapłodnienia i rozwoju embrionalnego, gdyż jest jajorodna. Dla genetyków jest doskonałym modelem do badań, ponieważ gatunek ten ma wiele rodzajów mutantów. W rzeczywistości ryżówka to pierwsza ryba, u której zaobserwowano dziedziczenie cech zgodne z prawami Mendla i częściowe sprzężenie cech z chromosomem Y. Ryba ta ^0/yz/as latiP^es

jest pierwszym zwierzęciem z całkowicie odwracalnym procesem różnicowania płci zarówno w jednym, jak i w drugim kierunku, można to spowodować, podając larwie odpowiednią dawkę hormonów płciow ych. Diploidalne jądra zaw ierają 48 chromosomów, genom szacuje się na około 680-850 Mpz, co stanowi Vi wielkości genomu Danio reno i Va w ielkości genomu człowieka.

Pytania

1.    Każdy żywy organizm posiada zestaw genów, który nazywamy___.

Zewnętrzne cechy organizmu zależne od genotypu i środowiska to_

danego osobnika.

2.    Genem określamy _ kodujący__albo _, lub _,

lub_ _.

3.    Allel to__tego samego genu. mająca    loeus na chromoso

mach homologicznych.

4.    Biorąc pod uwagę allele danego genu, możemy powiedzieć, że osobnik

jest_Jeśli wytwarza jeden rodzaj gamet, a_____.gdy produkuje dwa

rodzaje gamet.

5.    Allel danego genu, który może maskować efekt fenotypow^y drugiego nazywamy _, ten zaś którego efekt jest maskowany___.

6.    Symbolem__oznaczamy allel_, czyli taki, który najczęściej

występuje w naturze.

7.    W zapisie genetycznym wspólna kreska ułamkowa oznacza, że geny leżą

na _. natomiast średnik oznacza, że geny znajdują się na__.

8.    jest najpopularniejszym organizmem prokariotycznym wykorzystywanym do badania mechanizmów replikacji, translacji i regulacji ekspresji genów.

^l). YAC to    wykorzystywany jako___ do klonowania DNA.

10. W badaniach embriologicznych i genetycznych zastosowanie znalazł jeden z gatunków__Jego przezroczyste ciało ułatwia manipulacje i obserwa

cje efektów zmian.

1

EST (ang. expressedseąuence lags) sekwencyjne znaczniki ekspresji są to krótkie sekwencje otrzymywane przez analizę klonów komplementarnego DNA (cDNA). Komplementarny DNA stanowią sekwencje genów ulegających ekspresji w komórce.