22 1 OKRES MIĘDZYWOJENNY
óJ
Pierwsze lata powojennej Europy przyniosły upadek starych monarchii, powstanie nowych republik parlamentarnych, upowszechnienie praw wyborczych oraz poszerzenie swobód obywatelskich (por. rozdz. 51). Wszystko to wskazywało na ugruntowanie się modelu państwa demokratycznego, strzegącego wolności jednostki. Stało się jednak inaczej. W ciągu kilkunastu lat władzę w większości krajów przejęli politycy odrzucający parlamentaryzm i nieliczący się z prawami człowieka. Nastał czas zamachów stanu, dyktatur, bojówek partyjnych, mordów politycznych, cenzury, palenia książek, pokazowych procesów i obozów koncentracyjnych.
W niektórych państwach przejawy kryzysu demokracji ograniczyły się do zaostrzenia walki politycznej i wzrostu wpływów ruchów radykalnych. W innych - m.in. we Włoszech, Turcji, w Europie Środkowej (oprócz Czechosłowacji) oraz w krajach ibe-ryjśkich - doszło do wprowadzenia autorytaryzmu. System ten polegał na zachowaniu większości swobód obywatelskich, nieraz także niektórych instytucji demokratycznych (parlamentu, wyborów, partii politycznych), przy jednoczesnym skupieniu faktycznej władzy w rękach dyktatora (zwykle wojskowego). Przywódcy autorytarni obejmowali rządy przeważnie w wyniku zbrojnego przewrotu, po czym ograniczali możliwości działania opozycji oraz niektóre swobody obywatelskie. Tam, gdzie rządzący rozciągali kontrolę na wszystkie dziedziny życia obywateli, dążąc do przekształcenia społeczeństwa zgodnie z głoszoną ideologią, powstawał totalitaryzm. Przykładami państw totalitarnych były ZSRR, faszystowskie Włochy oraz hitlerowskie Niemcy.
Przyczyny Kryzys demokracji w okresie międzywojennym miał różne przy-demokra- czYnY- Paradoksalnie, jedną z nich była demokratyzacja, ułatwia-cji jąca działanie różnego rodzaju demagogom i populistom (por. rozdz. 49). Często wskazuje się też na powojenne problemy gospodarcze, pogłębione przez wielki kryzys, które prowadziły do utraty wiary w sprawność systemu parlamentarnego (por. rozdz. 57). Powodem szerzenia się haseł antydemokratycznych była także niestabilna sytuacja międzynarodowa (zob. rozdz. 60), stanowiąca pożywkę dla nacjonalistycznej propagandy. Wpływ na kryzys de-
1919 - powstanie Kominternu -przejęcie przez władze radzieckie kierownictwa światowego ruchu komunistycznego
1919 - utworzenie pierwszych organizacji faszystowskich we Włoszech
1920 - powstanie NSDAP -początek nazizmu
1921-1928 - NEP w państwie radzieckim
27-28 X 1922 - „marsz na Rzym” włoskich faszystów
1926-1927 - przejęcie przez Stalina samodzielnych rządów w ZSRR
1929 - początek kolektywizacji wsi w ZSRR
1932 - zaostrzenie antyreligijnej polityki w ZSRR - uchwalenie prawa zakładającego zamknięcie wszystkich świątyń i „likwidację samego pojęcia Boga”
30 I 1933 - mianowanie Hitlera kanclerzem - początek rządów nazistowskich w Niemczech
29/30 VI 1934 - „noc długich noży" - czystka w szeregach kierownictwa nazistowskiego
1934 - zabójstwo sekretarza KC WKP(b) Siergieja Kirowa na polecenie Stalina - początek wielkiej czystki
1935 - proklamowanie przez Ko-mintern taktyki tworzenia Frontów Ludowych
1935 - uchwalenie rasistowskich ustaw norymberskich w Niemczech
1936 - przejęcie władzy we Francji i Hiszpanii przez Fronty Ludowe
z udziałem komunistów
1936-1939 - kulminacja czystek stalinowskich w ZSRR
1936-1939 - wojna domowa w Hiszpanii
9/10 X1 1938 - „noc kryształowa" -pogrom Żydów w Niemczech