IMAGE0005 2

HIPERLIPIDEMIA

Tabela 5. Zasady diety obniżającej poziom cholesterolu (1)
POSTĘPOWANIE	DOZWOLONE ILOŚCI
1. Zmniejszyć ogólne spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych poprzez ograniczenie konsumpcji tłuszczu.	Kwasy tłuszczowe nasycone: nie więcej niż 7-10% energii. Tłuszcz całkowity: nie więcej niż 30% energii.
2. Zwiększyć w stopniu umiarkowanym spożycie olejów i ich przetworów obfitujących w WKT i JKT, z położeniem nacisku na te ostatnie.	JKT: nie więcej niż 10-15% kcal. WKT: nie więcej niż 7-8% kcal.
3. Zwiększyć spożycie węglowodanów złożonych i błonnika pokarmowego ze szczególnym uwzględnieniem błonnika rozpuszczalnego.	Węglowodany: jx>wyze| 50% kcal. Przynajmniej 25 g błonnika pokarmowego dziennie
4. Obniżyć sjsozycie cholesterolu.	Mniej mz 300 g dziennie.

Działanie hipolipemiczne wykazuje jedynie frakcja rozpuszczalna błonnika pokarmowego, czyli głównie pektyny i niektóre gumy. Efektem działania błonnika rozpuszczalnego może być obniżenie cholesterolu we frakcji LDL od kilku do 20%. Wśród produktów roślinnych bogatych w błonnik najlepszy efekt hipocholesterolemiczny obserwowano po podaniu otrąb owsianych i plesznika (psyllium).

Spożycie błonnika pokarmowego przez osoby dorosłe powinno wynosić 30-40 g dziennie, w tym około 25% (6 g) stanowić powinien błonnik rozpuszczalny. Aby to osiągnąć, należy spożywać od 500 do 1000 g warzyw i owoców dziennie (łącznie z ziemniakami) oraz co najmniej 5 porcji produktów zbożowych.

Białko, w porównaniu z tłuszczem, wywiera niewielki wpływ na stężenie cholesterolu we krwi, jednakże białku roślin strączkowych, w szczególności soi, przypisuje się pewne właściwości hipolipemiczne. Gromadzone są również dowody na miażdżycorodne działanie homocysteiny (metabolit metioniny). W metioninę obfitują białka zwierzęce. Dlatego w ramach diety przeciwmiażdżycowej preferuje się spożywanie nasion roślin strączkowych kosztem produktów obfitujących w białka zwierzęce. Suplementacja diety kwasem foliowym, pirydoksyną i witaminą B₁₂ obniża poziom homocysteiny w surowicy

(17)-

Alkohol może wpływać na metabolizm lipoprotein. U większości osób podnosi poziom triglicerydów oraz może podnosić poziom cholesterolu HDL. Na stężenie cholesterolu LDL w zasadzie nie wpływa. Czy wzrost cholesterolu we frakcji HDL po spożyciu alkoholu ma działanie protekcyjne w oowstawaniu ChNS, me zostało dotychczas w pełni wyjaśnione. Na korzyść alkoholu przemawia także jego działanie przeciwkrzepliwe. Podnoszona jest również proteina rola flawonoidów, które występują m.in. w czerwonym winie. Według nie-kmrych autorów przemawia to za zaleceniem spożywania umiarko-V. i-.ych ilości alkoholu w profilaktyce chorób układu krążenia. Jednakże osoby z podwyższonym poziomem triglicerydów powinny unikać alkoholu.

Składniki pokarmowe jako antyoksydanty

Największe działanie antyoksydacyjne przypisywane jest witaminom E, C i beta-karotenowi oraz flawonoidom.

Witaminy antyoksydacyjne hamują utlenianie nienasyconych kwasów tłuszczowych w organizmie, co m.in. zapobiega oksydatywnej modyfikacji lipoprotein, które jak wiadomo odgrywają rolę w progre-v miażdżycy. Pomimo rozbieżności w badaniach eksperymentalnych, za protekcyjnym działaniem witamin przemawiają badania, w których obserwowano, ze zwiększone dawki witaminy E hamują restenozę u 30% pacjentów po angioplastyce tętnic. Z kolei w badaniach epidemiologicznych wykazano zależność pomiędzy stężeniem witamin w surowicy, ich spożyciem oraz występowaniem ChNS i zgonami z powodu chorób serca. Wymienić tu należy programy prospektywne, the Nurses Health Study i the Health Proffessionals Foiiow-up Study (18,19). Wykazano, ze ryzyko ChNS było mzsze

grupach o najwyższym spożyciu beta-karotenu i witaminy F. Z ko-•=■ w programie Alpha-Tocopherol/Beta-Carotene Cancer Prevention Study obserwowano brak wpływu antyoksydantów na występowanie choroby wieńcowej (20). Rozbieżne dane odnośnie protekcyjnej roii witamin antyoksydacyjnych sprawiają, ze nadal prowadzone są liczne programy prewencyjne.

Prawidłowa dieta powinna charakteryzować się odpowiednią ilością warzyw i owoców (co najmniej powyżej 400 g/d) będących źródłem naturalnych witamin antyoksydacyjnych. Zastosowanie tych związków jako suplementów pozostaje niepewne.

Jak wspomniano, poza witaminami, właściwości antyoksydacyjne w. kazują flawonoidy. Jest to grupa związków organicznych wystę-P -jących w roślinach (cebula, brokuły, jabłka, owoce cytrusowe, herbata). Z kilku badań wynika, iż istnieje odwrotna korelacja pomiędzy średnim spożyciem flawonoidów i umieralnością z powodu ChNS (21,22). Dobrym źródłem flawonoidów, wśród których dominuje kwercetyna jest czerwone wino. Pochodzące ze Stanów Zjednoczonych obserwacje dużej grupy 81 825 uczestników wykazały mniejsze ryzyko ChNS wśród pijących czerwone wino w porównaniu z ludźmi nie preferującymi napojów alkoholowych. Podobne obserwacje poczyniono w innych krajach oraz w badaniach przekrojowych (23). Poza podkreślaniem właściwości antyoksydacyjnych, dyskutowany jest także mechanizm hamowania agregacji płytek (24,25). Zatem kwercetyna zawarta w czerwonym winie, poprzez działanie antyoksydacyjne i antyagregacyjne mogłaby ewentualnie przyczyniać się do niskich wskaźników umieralności na ChNS w krajach śródziemnomorskich.

Pomimo entuzjazmu niektórych autorów odnośnie wina, należy pamiętać o ewentualnych skutkach spoiecznych i zdrowotnych. Wprawdzie we Francji, gdzie pije się dużo czerwonego wina, umieralność na ChNS jest niska (tzw. paradoks francuski), jednak obserwuje się wysoką umieralność na marskość wątroby. W świetle tych danych bezpieczniejsze wydaje się spożywanie naturalnych produktów roślinnych, jak również soków owocowych (z czarnej porzeczki, pomarańcz).

Zalecenia dietetyczne w hiperlipidemii

Z przedstawionych powyżej mechanizmów działania poszczególnych składników pokarmowych na lipidy i lipoproteiny wynikają wskazania do modyfikacji zwyczajów żywieniowych u osób z zaburzeniami w gospodarce lipidowej. W 1998 r. opublikowano na ten temat stanowisko Międzynarodowej Komisji Specjalnej ds. Prewencji Choroby Niedokrwiennej Serca (1). W tabeli 5 przedstawiono pożądane proporcje składników w diecie hipocholesterolemicznej, natomiast wybór odpowiednich produktów przedstawiono w tabeli 6.

U osób z hipertriglicerydemią stosuje się dietę wg tabeli 4 i 5 z dodatkowymi wskazaniami:

1)    znormalizować lub obniżyć masę ciała u osób z nadwagą:

2)    zmniejszyć spożywanie alkoholu lub w ogóle zrezygnować z mego;

3)    zmniejszyć spożycie cukru i produktów zawierających cukier;

4)    zwiększyć spożycie ryb zawierających duże ilości wielomenasy-conych kwasów tłuszczowych z rodziny omega 3 (śledź, łosoś, makrela, tuńczyk);

5)    w przypadkach znacznej chylomikronemu należy unikać dlugo-lańcuchowych kwasów tłuszczowych zastępując je średmolań-cuchowymi kwasami tłuszczowymi;

6)    w razie konieczności szybkiego obniżenia stężenia triglicerydów należy stosować dietę beztłuszczową co najmniej przez 3 dni.

Komisja ds. Prewencji ChNS wymieniła ponadto produkty dozwolone w kontrolowanych ilościach:

•    owoce: 4 sztuki dziennie;

•    produkty Zbożowe; 5 porcji dziennie. Porcja = 1 kromka razowego Chleba lub 1 szklanka płatków śniadaniowych (bez cukru), lub 1/2 szklanki klusek, lub 1/2 szklanki ryżu, lub 1 mały ziemniak;

TERAPIA 7/1999 23