IMGP3465

SI „Kronika urssydaegoświata" Marcina Bielskiego

Pierwsze dwie księgi, zbierające właściwą, na sześć wieków podzięk¹ historię powszechną, czyli starożytność śródziemnomorską oraz dzieje ca¹ stwa i papiestwa, oparł Bielski na kilku źródłach. Najważniejszym była kroofe Johannesa Nauclerusa (wł. Vergenhans), wydana po raz pierwszy w 1500 rafa pŁ Chronica succinctim compraehendentia res memorabiles seculorum omnam ac gentium ab initio mundi usque ad annum Christ i nati MCCCC i wielokrotni wznawiana⁹. Czerpał z niej Bielski pełną ręką jeśli chodzi o wiadomości, ■ skorzystał natomiast z rozwiązań chronologiczno-periodyzacyjnych i układ kompozycyjnego, przez Chrzanowskiego słusznie uznanego za „najgorszy, jali tylko sobie wystawić można”¹ . Podzielił bowiem Nauclerus historię na dsi epoki: przed [generatio camalis) i po narodzeniu Chrystusa (generatio spin tualis), a każdą z nich odpowiednio na sześćdziesiąt trzy i pięćdziesiąt „genetł cjr, którym z kolei odpowiadają poszczególne rozdziały. To podstawowy r» duł, choć uwzględniono też podział na sześć wieków i cztery monarchie. Rezultatem jest zdyscyplinowany, monotonny i pedantyczny układ, nie hierarchi-zujący atrakcyjności poszczególnych epizodów. Rezygnując zeń, Bielski słusznie zrobił. Nie troszczył się też w tym stopniu co Nauclerus o precyzję chrom logiczną i synchronię wypadków, starając się zarazem o wyeksponowanie ciekawszych pod względem narracyjnym partii materiału.

O ile Nauclerus okazał się źródłem najważniejszym pod względem mety-torycznym. to wzorów kompozycyjnych dostarczyli inni. Augustianin Jacopo Filippo Foresti, znany jako Jacopo Filippo da Bergamo (yel Bergomensis, id | Bcrgomas), był autorem bardzo popularnej kroniki świata, zatytułowanej Op¹ praeclarum, Supplementum Chronicarum vulgo appellatum (1483)². Miała om liczne wydania i kontynuacje, została też przetłumaczona na język włoski¹¹ Podzielona na osiemnaście ksiąg i — tradycyjnie — według sześciu wieko¹ prowadzona była od początku świata, czyli od 5199 roku przed Chrystusem nieobecna jest natomiast periodyzacja według czterech monarchii. Im bliżej współczesności autora, tym więcej pojawia się spraw włoskich, ale i problem¹ tyka polska została w jakimś stopniu uwzględniona (Jagiełło i bitwa grunwaldzka, Akademia Krakowska). Zarysowana na początku kosmografia dzieli świat, zgodnie z tradycją, na trzy kontynenty. W edycji włoskiej chronologia wydarzeń przedstawiona jest pomysłowo w postaci „ułamka’': w „liczniku" podaje się liczbę lat od początku świata, w „mianowniku” - przed lub po narodzinach Chrystusa. Narracji historycznej towarzyszą opisy miast i prowincji, jak również katalogi i genealogie panujących, charakterystyki mędrców i filozofów (tu m.in. Dante, Boccaccio, Petrarka) — czyli techniki używane i przez Bielskiego, choć na mniejszą skalę. Osobne rozdziały poświęcono narodzinom Matki Bożej, apokryfom, świętym i męczennikom. W zakresie rzeczowym brał Bielski od Jakuba da Bergamo niewiele: niektóre refleksje, opis rajskiego ogrodu, zapewne wiadomość o papieżycy Joannie; część informacji powtórzył raczej za Nauclerusem, który też z kroniki Jakuba korzystał. Ważniejszy dla Bielskiego był ogólny, bardziej od Nauclerusowego przystępny, profil dzieła - wolny od zbędnej pedanterii i swobodniejszy pod względem gatunkowo-kompozycyj-nym: dominuje tu pierwiastek biograficzny i opisy miast, wraz z przypomnieniem ich historii. Na dobrę sprawę Opus praeclarum to popularny leksykon, tyle że w układzie chronologicznym, zamiast alfabetycznego.

To samo w przybliżeniu można powiedzieć o nader poczytnej kronice Hartmanna Sched la Registrum huius operis libri cronicarum cum figwis et ymaginibus ab inicio mundi [...] (Norimbergae 1493), który zresztą sam do Jakuba da Bergamo sięgał. Księga, zwana też Kroniką Norymberską, zaopatrzona w okazałą oprawę ilustracyjną przez Michała Wolgemuta i (prawdopodobnie) Wilhelma Pleydenwurffa, nadawała się w tym samym bodaj stopniu do czytania, co do oglądania (1809 drzeworytów: m.in. pierwsze wiarygodne ryciny Krakowa, Wrocławia i Nysy). I tutaj rządzi periodyzacja według sześciu wieków, zapowiedziany jest jednak także wiek siódmy (ęuiescentius) i ósmy (resurgentium). Kronika w znacznej części zachowuje rozkład znany na przykład z Chronicon pontificum et imperalorum Marcina Polaka, w którego popularnym dziele stronice verso mieszczą listę cesarzy (imperatores\ zaś strony redo wyliczają papieży (pontifices) w odpowiednim, paralclnym porządku¹³.

U Schedla układ staje się podobny (choć zarazem odwrotny) z chwilą pojawienia się chrześcijaństwa na arenie dziejów: strony verso dla papieży, redo zaś — cesarzy, z tym że znajdzie się też miejsce dla świętych, biskupów, a nawet sku- ²

Dysponowałem wydaniami: J. Nauclerus, Memorabilium omnis aetatibus et omnium ge Hun ćhronlci conmentarli. T I. Tubingae 1516; Chronica D. toannis Naucleri Praepositi Tak m«u. rucclnctlm compraehendentia ret memorabiles seculorum omnium ac gentium, ab iidk Mundi usque ad annum Christl nati M. CCCCC. Coloniae 1579.

^M L Chrzanowski, op.cit., s. 45.

" Korzystam z wydania: J.Ph. Bergomensis, Opus predarum Supplementum chronican¹ yulgo appellatum In omnimoda historia noristimt congesta. Venctiis 1490.

¹¹ Przejrzałem wydanie. J.PtJ da Bergamo. Supplemenlo delle croniche (...]. B.m. 1539.

Chronicon Martini Polom Bibl. Kórnicka. Rkps, sygn. 130.