ingarden16

36

36

dej warstwio-dzieła literackiegoTW warstwie brzmień językowych^ zachodu to w szczególnie wyraźny sposób w wypadku, gdy - uk to ur dzscjc dziś prawie wyłącznie - dzido literackie jest utrwalone graficznie w nue lub w druku. Dzieło literackie nic podaje wówczas samych brzmień V" słownych, lecz jedynie graficzne ich odpowiedniki W ramach każdego języka żywego przeważająca większość słów posiada szereg fonetycznych odchyleń od brzmienia należącego do tzw. „dobrej wymowy-, i u> odchyleń, które leżą w granicach poprawności. Są one wyraźnie wyczuwalne dlajicha _ezło-•oeka używającego danego języka jako języka rodzimego, ale nic można •A na ogół oddać wiernie przy pomocy znaków graficznych. Warstwa brzmień słownych dzieła literackiego nie zostaje na tej drodze wyznaczona jednoznacznie, lecz jedynie w przybliżeniu. Gdy odchylenia idą za daleko, np. w wypadku, gdy autor chce dzieło swe napisać w dialekcie, wówczas dobiera się też zazwyczaj odpowiednią pisownię. Pokazuje się wtedy. jak. trudno - nawet przy bardzo fonetycznej pisowni _ oddać wiernie brzmię-aic słów w danym dialekcie. Wyraźnie stwierdza to czytelnik, który na razie tac zna danego dialektu i stara się poznać go na podstawie pewnego tekstu, a następnie dopiero zapoznaje uczniów bezpośrednim słuchaniu żywej mowy. Podobnie rzecz się ma, gdy czytamy dzieło w języku obcym, którego wymowy nie opanowaliśmy należycie, wówczas tytko w grubym przybił-żeniu dowiadujemy się o brzmieniowej stronie dzieła. Brzmienie słowa jest jako pewna typowa jakość postaciowa jednoznacznie określone przez pisownię jedynie dla czytelników, którzy władają danym językiem tak. jak swym językiem rodzimym, aic i wówczas jeszcze pozostaje pewna sfera możliwej zmienności w ramach dopuszczalnych odchyleń u. J¹!ic tylko jednak samo . brzmienie słowa wchodzi w skład wyrstwy językowo-brzmieniowej dzieła li- ^ tcnickicgo. a co więcej — nie ono samo tylko spełnia w nim funkcje konstrukcyjne i artystycznie doniosłe. Oprócz zjawisk pochodnych, jak rytm. V rym. melodia zdaniowa itp.. którymi tu nie będę się zajmował, wchodzi tu przede wszystkim w rachubę ton wypowiedzi słowa i całych zespołów słownych Top ten wprawdzie nic we wszystkich dziełach literackich, stanowi integralny składnik warstwy brzmieniowej dzieła, ale występuje węzę- . dzic tam. gdzie słowa spełniają funkcję wyrażania, istotną dla ukonstytuowa— nia się innych warstw dzieła i dla jego całości. Zachodzi to np. z jednej strony

nic chodzi, obleka się niejako w ową_cccbę^przedmiotu służącego <Jo pofe. redniego jego określenia, Jeden przedmiot jakby prześwieca przez drugi.

przy tym >iveśv. iccamu nabiera jego szczególnie wyraziście występującej cechy. To nasunięcie czytelnikowi równocześnie dwu różnych, ale mimo to' jakby nakrywających się przedmiotów, tak że ostatecznie tylko o jeden z nich chodzi, pobudza wyobraźnię czytelnika, a więc przyczynia się do aktualizacji wyglądów. Zarazem jednak prowadzi do wyznaczenia wyglądu „opalizującego". W jego zawartości występują wyraźniej raz tc składniki zawartości wyglądu, które przynależą do przedmiotu właściwego znaczenia słowa użytego przenośnie („ocean"), drugi raz zaś te. które przynależą^ do przedmiotu jego przenośnego znaczenia (.step²). Wygląd stepu jest jakby przetkany elementami wygłądowymi oceanu. Lub inaczej: step występuje sub specic. przejawia się przez pewien wygląd oceanu, ale przecież ! jedynie tak. że tylko niektóre elementy zawartości wyglądu oceanu (np. te. które odpowiadają jego ogromowi, barwie, piaskości. przy pewnej ruchliwości powierzchni) wplatają się w zawartość wyglądu stepu, bogacą ją lub ¹ akcentują w niej pewne składniki, które inaczej nic wystąpiłyby tak żywo. ^ Nic jest łatwo opisać zjawisko „opalowości" czy „dwoistości" wyglądu. Toteż i mój opis jest na pewno niczadawalający. Ale jest rzeczą pewną. & J zjawisko to wystąpić może jedynie tam. gdzie pewien wygląd me jest jednoznacznie i -w całej swej pełni wymarzony przez zetknięcie się określonej rzeczy z określonym podmiotem — jak to zachodzi w wypadku spostrzeżenia — lecz gdzie wyznacza go pewien twór językowy, który właśnie dlatego. że jest obdarzony znaczeniem, może być wieloznaczny lub też symbolicznie czy przenośnie użyty. Dalszy warunek wystąpienia zjawiska ..opa-Iowości" czy „dwoistości" wyglądu leży w tym, że żaden ze splatających się ze sobą wyglądów nic jest konkretnym, w pełni określonym wyglądem, lecz jedynie tworem niedookreślonym. To bowiem umożliwia dookreślenic i dopełnianie przez różnego rodzaju składniki czy momenty wyglądowc. a w szczególności przez takie, które, ściśle biorąc, należą do wyglądu całkiem innego przedmiotu, ale są nasunięte przez wyrażenie użyte przenośnie. W konkretnym wyglądzie, który zostaje zaktualizowany podczas lektury przez czytelnika. otrzymujemy w następstwie tego zawartość „mieniącą się barwami", „opalizującą², „dwoistą". Pociąga to za sobą swoiste efekty artystyczne, a jest możliwe tylko dlatego, że wygląd w tym wypadku aktualizuje się w materiale dat wyobrażeniowych jako wywołany jedynie przez twór językowy, a nie w materiale dat — wrażeniowych, jak to zachodzi przy spostrzeżeniu. Ale to już sprawa dotycząca nie tyle dzieła literackiego, co -jego „konkretyzacji".

— Byłoby jednak mylne przypuszczać, że nicdookreślcnic, resp. schcmatycz-ność. pojawia się wyłącznic w warstwie przedmiotów przedstawionych i w warstwie wyglądów. .Miejscu niedookreślenia w tych warstwach są jedynie łatwiejsze do wykrycia i są też byómożc donioślejsze pod względem artystycznym niż w warstwach pozostałych, ale-występują — jak zaznaczyłem — w każ-

t uorli drut^{3 1} CHtreekkŁo

1

sensie muzycznym jsko „tonu^- łub „wysokości tonu'. Zamiast jon wypowiada” można

2

by też bardziej ogólnie powiedzieć „sposób wypowiedzenia”, ćpany a. m. na tonack i wy. włościach w znaczeniu muzycznym, ale posługujący »K takie innymi środkami. Por. ukic powiedzenia, jak „przemawiał do mnie ostrym tonem" lub -ton jej mowy byl mfty i psesa ootłmy- itp

3

« SUrska ■« w IwtKt Dat liieraritchł Kieutntrk pobać. M Siki) oliMut bczmk w słowa jako.' typową jakość postaciową od konkretnego Minuta poww|o. który jM bardzo różnorodny peiy po¹/¹ 'Cfóśnych wypowiedziach danego słowa, ale raiaicm jeszcze laki. ii pozwala na ujawnienie sś« za każdym razem tej samej jakości postaciowe}, nb. § 9.

II Dk uniknięcia nieporozumień trzeba zauważyć, że „łonu¹ tego nie należy rorurmcc