K �jna DIALEKTY POLSKIE7895

104

razem z ś ź miękkie zwartowybuchowe i d na skutek wyrazistego podkreślania miękkości uległy asymilacji i przeszły w zwartoszczelinow© ć j, czego niewątpliwym świadectwem są zapisy typu Bartoasege 1153, Braces 1204. Gdy więc pod koniec XII wieku zwartowybucliowe miękkie fonemy [t'J [d'] zaczęły być realizowane przez ć j, ustaliły się na ich miejscu fonemy zwartoszczelinowe miękkie [ć] [3], powiązane bezpośrednio opozycją miękkości/twardości z [c] [3]: cało : cało — me ją : meyi itd.. co wpłynęło na zmianę dotychczasowego {zob. s. 101) zasobu i systemu fonemów spółgłoskowych w sposób przedstawiony niżej. Ponieważ równocześnie lub nieznacznie później od przejścia t d =? 6 ,5 dokonała się na tych samych zasadach (miękczenie spółgłosek) oparta wymiana r w f (frykatywne), o czym będzie mowa w §13, por. s. 109, wywołaną tym faktem zmianę systemu fonemów spółgłoskowych zaznaczamy już tutaj, choć wywody uzasadniające tę zmianę schematu podamy dalej.

X.

f

li r 9

ń n m m

l l

j

W omawianym tu zakresie — część tabeli obwiedziona linią — system ten był trudny do utrzymania ze względu na niewystarczająco wyraźne zróżnicowanie artykulaeyjne wariantów — zwłaszcza ś ź ó j w stosunku do ś' & c j’, za pomocą których realizowane były fonemy korelacyjnych zespołów: [s] : [S] : [ś] = [z]: [ź]: [ź] = [c]: [6]: [ć] = [3]: [3] : CŚ]- Dlatego zgodnie z prawem identyfikacji ■wyobrażeń niedostatecznie różnych w wielu gwarach system ten uległ uproszczeniu przez:

a) Zredukowanie szeregu fonemów dziąsłowych ś £ ć j — zastąpienie ich zębowymi s z c j, np. syja, żyło, cas, iez$e, suka ‘szuka’, zebrać ‘żebrać’, ofce ‘owcze’, cary ‘czary’, sum ‘szum’, koso 'koszą’ itd. To zwane mazurzeniem przejście dziąsłowych 8 £ ć j w zębowe szc .5 objęło:

1.    Mazowsze po granice powiatów reszelskiego i ostródzkiego, a od okolic Dąbrówna po wschodnie krańce województwa bydgoskiego, któro odpowiadają w przybliżeniu dawnym granicom Mazowsza i ziemi łęczyckiej z ziemią dobrzyńską (pow. lipnowski, rypiński po Skrwę) i Kujawami. Kie upowszechniło się mazurzenie na objętych później przez polszczyznę obszarach warmińsko-ostródzko-lubawskich ani na skrawku białorusko--litewskiego pogranicza koło Sejn (Zdań mapa).

2.    Peryferie wielkopolskich obszarów dialektalnych: a) tereny łęczycko--sieradzko-wieluńskie (= woj. łódzkie) z przyległymi powiatami województwa poznańskiego po okolice Kłodawy, Koła, Konina (Brzeźno), Turku