K �jna DIALEKTY POLSKIE78999

197

Najwyraziśeiej chyba zaznaczała się nosowość 'wygłosowego -n na kląsku, począwszy od okolic Raciborza (BcjP II 128) po Tarnowskie Góry, Lubliniec, Olesno i okolice Niemodlina. Być może pod wpływem tej wymowy doszło tu do wytworzenia się wtórnych nosówek z końcowych połączeń samogłoski ustnej ze spółgłoską nosową: są 'tu’, vą, ją. dĄ ty jeóą Mam tym dzieciom’, s tj dobrj syny. (por. BcjP II128, Nitśl 58). Właściwość ta trafia się też czasem na Podhalu (Nit IV 10): s pane Frusę, z bratę. O tym, że nosowość w wygłosie była cechą wyraźną i dominującą na Śląsku oraz na południe od Wisły przynajmniej po Dunajec (Oświęcim — Sącz), świadczyć może nic tylko jej szerokie utrzymywanie na tych terenach, lecz także fakt wyodrębnienia się jej w osobną, wyraźną spółgłoskę: ńesym, pasym. Terowym, ćelym. pasam. śe-,am, nesarn, Terowani, (dam, pasym, krovyv\, ćelym itp. Zjawisko to sięga od Raciborza po Jabłonków i dalej na wschód aż po Poprad.

Na pozostałych terenach udział rezonatora nosowego przy wymawianiu •ą musiał być znacznie słabszy i to doprowadziło nie tylko do jego zaniku, ale też do ustalenia się kontynuantów ustnych w znacznie innym zasięgu niż w środku wyrazu.

Wygłosowe -d na niewielkich obszarach rozwinęło się w kontynnanty

0    takiej wartości ustnej, jak w środku wyrazów, wiec w -d lub -a, czy w -y. W przeważnej bowiem części gwar wygłosowe krótkie -A ścieśniło się zaledw ie do -ę i uległo odnosowieniu. Gwary te musiały mieć słabszą niż w środku wyrazu nosowość, co spowodowało mniejsze zwężenie artykulacji ustnej oraz zanik no.sowośei nie tylko w pn. Małopolsee, ale też znacznej części gwar wielkopolskich i mazowieckich. Paralelnie do zmieszania d (== <j) z podobnym artyleniącyjnie u (^ ą) w środku wyrazu (zob. s. 190) dochodzi do wymiany wygłosowego -ą na -a.

§ C>7. Rezonans nosowy kont yuu ant ów stpol. -ą w -wygłosie

Nosowość, czyli otwarcie jamy nosowej podczas artykulacji ustnej wygłosowego -ą długiego utrzymuje się przynajmniej częściowo w zasięgu 43A, zbliżonym do obszarów utrzymywania nosowości w innych pozycjach (zob. -11B). O tym, że była ona w pd.-zach. Polsce cechą wyraźną

1    dominującą, świadczyć może zident yfikowanie wygłosowego ->\ z końcowym połączeniem samogłoski ustnej ze spółgłoską nosową -ids i przejście tej grupy we wtórną nosówkę, np. <h\ ty. je&u. mĄ, st\ 'sam* itp. na obszarach 43B, które mają takie same zasięgi jak powstanie wtórnych nosówek typu ją s i[ dobrj syny..

Wyrazistsze zaznaczenie się udziału rezonatora nosowego i związane z tym przedłużenie otwarcia jamy nosowej na moment po zamknięciu jamy ustnej, co spowodowało wytworzenie się spółgłoski nosowej po