Obraz (19)

XXXVIII UTWORY RELIGIJNE

bywały one układane w cykle, jak Pieśni pokutne Olbrychta Karmanowskiego i Decyma pieśni pokutnych Wacława Potockiego¹.

Kochowski złożył cykl z siedmiu wierszy, odpowiadający liczbie psalmów. Głównfm^wątkiern jest przedstawienie marności istoty ludzkiej, grzesznej i nietrwałej:

Bo cóżem jest? Błoto, cień lubo dym, co ginie

Prędziuchno, jeno wiatru lada impet winie.

Znam się i widzę, com jest...

([Do pokuty] Ps 7, Lir. II, 9)

Wychodząc od określeń psalmicznych wzbogaconych wersetami iKsięgi HiobaJ odmawia poeta ludzkiej egzystencji wszelkiej wartości. Człowiek cielesny bowiem to „brzydki niewolnik”, leżący „w zmierzłym błocie cielesności” (Lir. II, 9). Oprócz niewoli grzechu, strachu przed śmiercią i wrogami duszy pojawia się błysk nadziei, wynikający z wiary w Boską dobrotliwość. Poeta przywołuje znane alegorie ziemskiej wędrówki człowieka: żeglarską, dwu. dróg, z których jedna jest „drogą ciemną”, wojny z „domowymi nieprzyjaciółami” (Lir. II, 7). Refleksja nad życiem grzesznym zawarta została w oksymoronach:

W troskach żyłem z uciechą, w cierniu loże słałem,

W mękachem odpoczywał, w zgubie zasypiałem.

Cóż tedy czynić będę w tak ciężkiej przygodzie?

([Do pokuty] Ps 1, Lir. II, 3)

Powtórzył więc poeta zasadnicze pytania poezji metafizycznej: cóżem jest? cóż będę czynił?² — i udzielił odpowiedzi zgodnej z głęboką ufnością psalmisty w dobroć Boga. W cyklu pojawiają się również odległe parafrazy innych psalmów: opis wszechmocy

| potęgi Hogii oglądany poprzez konstrukcję stworzonego świata dpgrty Jettl mi Psalmie 8, aluzje zaś do męki Chrystusa (Lir. II, 8) wy ni kitlo / włączenia mesjańskiej interpretacji Ksiąg Psalmów do (•Mlii utworu. Stanowią one konieczne dopełnienie rozważań ftltd ludzką egzystencją, otwierają bowiem perspektywę odkupieniu.

(Jpicrając się na Księgach Psalmów Kochowski przedstawił Ittkżc życie człowieka szczęśliwego, cieszącego się łaską Boga. W pieśni II, 12 Wszytko z nieba (zob. wybór), której dwie pierwsze strofy są swobodną parafrazą Psalmu 22 (23). Dominus rcgil me, sakralizacji ulega los osobisty poety, przedstawiony zgodnie ze wzorem ziemiańskim.

Wskutek wprowadzenia nazw geograficznych pochodzących z bliskiej okolicy poety (Lelów, Goleniowy) utwór nabrał charakteru autobiograficznego^Połączenie biblijnej parafrazy z pochwa-lą życia ziemiańskiego prowadzi do charakterystycznego dla baroku mieszania stylówT W drugie] części pieśni II, 12 obok /.wrótÓw~wywodzących się z poezji antycznej znajdujemy także sentencjonalne konstrukcje, żywo przypominające stoicka moralistykę Kochanowskiego. Kochowski postępuje tu niezgodnie z regułą, wypracowaną w obrębie doktryny klasycznej we Francji, zakazującej posługiwania się nazwami czerpanymi z mitologii w poezji opartej na tematach chrześcijańskich³. Poeci barokowi natomiast swobodnie mieszali nie tylko ozdoby stylu, ale także lematy chrześcijańskie i pogańskie⁴.

Uwspółcześniająca (aktualizująca) interpretacja psalmów ma w Kościele długą i bogatą tradycję. W Polsce pojawia się ona już w pierwszych XVI-wiecznych przekładach Psałterza. Walenty Wróbel w Żołtarzu (1539) opatrzył niektóre psalmy komentarza-

1

   Obydwa cykle pomieszczone w: J.T. Trembecki, Wiry darz poetycki, wyd. A. Bruckner, Lwów 1911, t. II.

2

   Cz. Her nas, Barok, op. cit., s. 31 n.

3

R. Bray, La formation de la docirine classiąue en France, Paris 1966, s. 297-298.

4

Np. J.A. Morsztyn w cyklu wierszy religijnych, zob. Utwory zebrane, oprać. L. Kukulski, Warszawa 1971, s. 212-217.