PICT6052

90

lub fotograficzna. Mają one tę cechę, że gromadzą materiał bez wy^. uia poszczególnych zagadnień i aspektów oraz bez umiejscowienia cza** wego. Ten sposób prowadzenia rejestracji materiału nie daje gwarancji z**' madzenia materiału pełnego oraz możliwości weryfikowania prawidłowo^ prowadzenia spostrzeżeń. I w tym sensie można by nazwać ob$erw_a ■' taką obserwacją niekontrolowaną. Aczkolwiek i tu można stosować p_e^ ne sposoby kontroli. Np. nasze materiały dajemy do czytania osobom to. warzyszącym, zorientowanym w koncepcji badań. Uzyskujemy od nich ocenę materiału w sensie jego kompletności i prawidłowego kierunku Doskonalszą techniką gromadzenia materiałów jest stosowanie technik standaryzowanych. Mam tu na myśli tzw. arkusz obserwacyjny lub dzień nik obserwacji. Arkusz obserwacyjny to wcześniej przygotowany kw_c. stionariusz z wytypowanymi wszystkimi zagadnieniami, które objąć ma obserwacja. W odpowiednich rubrykach pod określonym zagadnieniem notujemy wszelkie spostrzeżone fakty, zdarzenia i okoliczności mające związek z danym zagadnieniem. Notowania mogą być jeszcze oznaczone datą. co ma szczególne znaczenie przy wprowadzaniu nowych zmiennych v badane układy lub celowym przekształcaniu zbiorowości.

Wcześniejsza typologia zagadnień zapobiega przeoczeniu przez badającego któregoś z nich oraz nadaje określony kierunek badaniom. Ponadto daje możliwość wykrycia nowych cech i zależności, na które warto zwrócić uwagę, a które w arkuszu uwzględnione nie były. Jest to więc najlepszy sprawdzian poprawnego prowadzenia obserwacji. Ten typ obserwacji można w pełni uznać za planowany, systematyczny i kontrolowany. Ma ona jeszcze i tę zaletę, że arkusz obserwacyjny jest dobrym środkiem do porównania danych między nimi. Bardzo bowiem ważną jest sprawa porównywalności danych uzyskanych drogą obserwacji prowadzonej czy to przez różnych badaczy, czy w różnym czasie w tej samej zbiorowości czy wreszcie na różnych grupach. Arkusz obserwacyjny daje możliwość porównania i oceny materiałów badawczych pod względem ich jednoznaczności i zakresu.

Wspomniany dziennik obserwacji kategoryzuje spostrzeżenia ze względu na czas pojawiania się określonych faktów lub zmienności procesów i stosunków w badanych grupach. Przy badaniach szczegółowych jednego zagadnienia spełnia on bardzo pożyteczną rolę. Prowadzony jest jak nazwa wskazuje w postaci zapisów dziennych. Arkusz obserwacyjny wbrew swej nazwie nie musi być arkuszem zawierającym wszystkie zagadnienia

na jednej karcie. Szczegółowe zagadnienia można notować na pojedynczych kartkach, a potem chować je do odpowiednio poznaczonych kopert. Zagadnienia szersze mogą być rozbite na szczegółowe i mieścić się na jednej karcie, inne zagadnienia z podpunktami na innej karcie. Sposób opracowania arkusza obserwacyjnego zależy od konkretnych okoliczności i wymogów badawczych. W pedagogicznych badaniach środowiskowych arkusz obserwacyjny jest najdoskonalszą techniką gromadzenia materiałów obserwacyjnych.

Obserwacja systematyczna może być prowadzona bezpośrednio lub pośrednio. W przypadku obserwacji bezpośredniej prowadzący badania osobiście wykonuje wszystkie czynności związane z tokiem poznania. Istnieje więc tylko jedno źródło deformacji danych, którym jest sam badający. Od jego obiektywizmu i skrupulatności zależy rzetelność uzyskanych materiałów.

Przy obserwacji pośredniej, a z taką mamy do czynienia w badaniach wielkich zbiorowości lub licznych problemów, materiały gromadzi większa liczba pracowników. Zachodzi wówczas konieczność stworzenia jednorodnej aparatury badawczej dla uniknięcia większych deformacji uzyskanego materiału. Konieczna jest ścisła standaryzacja zagadnień i opracowanie drobiazgowych wskazań badawczych oraz eliminowania możliwych osobistych postaw i zaangażowań, które mogłyby rzutować na obiektywność danych.

Podsumowując to pobieżne omówienie obserwacji jako techniki zbierania materiałów, należy zwrócić uwagę na konieczność poprawnego jej zorganizowania. Warunkami tej poprawności są: a) wstępna znajomość przedmiotu obserwacji, b) jasne sformułowanie zagadnienia i celów obserwacji, c) bliższe poznanie przedmiotu obserwacji przez zastosowanie obserwacji otwartej lub innych procedur poznawczych, d) szczegółowe opracowanie koncepcji badań, kategoryzacja zagadnień, opracowanie odpowiednich formularzy i arkuszy obserwacyjnych. Sama obserwacja powinna być planowa, systematyczna i dokładna.

4.2. Wywiad

Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o spe-