prapol055

polskiej, który dotarł już w III okresie epoki brązowej aż do Sierpowa, w pow. łęczyckim. Do wszystkich niemal form ceramiki grupy środkowo-polskicj znajdujemy bliskie odpowiedniki wśród naczyń grupy zachodnio-wielkopolskiej, a główna różnicę obu grup stanowi odrębna ornamentyka grupy środ-kowo-polskiej w postaci szerokich ukośnych żłobków, pokrywających górną część brzuśca (tabl. IX, 18 i 20). Ornament ten spotykamy sporadycznie także w innych grupach kultury „łużyckiej*\ rozwinął się najwyraźniej z żłobków półkolistych, otaczających w okresie III ozdoby guzowe ceramiki zachodnio-wielkopolskiej (tabl. IX, 20). Stopniową przemianę jednego wątku zdobniczego w drugi śledzić możemy najlepiej na ceramice wspomnianego wyżej cmentarzyska w Sierpowie. Podobnie jak w grupie wschodnio-wielkopolskiej używano tutaj obok grobów płaskich także niskich kurhanów, nieraz zaś otaczano groby na powierzchni czworobocznym ogrodzeniem z wielkich głazów. Najcharaktcrystyczniejsze dla tej grupy są jednak groby płaskie, przykrywane rozległymi wspólnymi brukami kamiennymi. Kości spalone nie zawsze wkładano d'o popielnic, lecz zsypywano je nieraz na kupkę obok przystawek, nielicznie tylko spotykanych w grobach. I tutaj wkładano czasem do grobu szczątki stosu, a w Orchowie, w pow. łaskim znalazły się nawet prawdziwe groby jamowe, zawierające całą bezładnie zmieszaną pozostałość stosu, zakopaną wprost w ziemi bez popielnicy. Ozdoby grupy środ-kowo-polskiej są nieliczne i ubogie. Odzież spinano szpilami z główką zwiniętą w uszko lub zakończoną małą tarczką spiralną, ręce zdobiono otwartymi bransoletami drucianymi i spiralnymi zwojami cylindrycznymi, poza tym były tu w użyciu podobne ozdoby głowy oraz pasy zdobione naszywanymi guziczkami jak w grupie wschodniowielkopolskiej. Najokazalszą ozdobę przedstawia znaleziony w Sierpowie naszyjnik z paciorków bursztynowych na przemian owalnych i dwu-stożkowatych. Niewiele też znamy dotąd z omawianego obszaru narzędzi brązowych, reprezentowanych wyłącznic przez siekierki skrzydlate i sierpy z guzami. Uzbrojenie składało się z oszczepów z grotami brązowymi zapewne wyrabianych na miejscu i mieczy importowanych z Węgier. Ludność grupy środkowopolskiej wykazała największy bodaj rozmach kclo-nizacyjny wśród wszystkich grup kultury „łużyckiej". Ze swego centrum w okolicy Łęczycy rozszerzyła się ona rychło nie tylko na cały obszar między górną Wartą a środkową Wisłą (na odcinku od Włocławka do Wyszogrodu), ale w niewielkich gromadach przekroczyła Wisłę, docierając ku północy aż do północnego Mazowsza i Warmii, ku wschodowi zaś poprzez Podlasie i ziemię Lubelską aż poza Bug do zachodniego Wołynia (Młyniska, pow. włodzimierski).

Ekspansja kultury „łużyckiej" na Warmie i Mazowsze-Odłam ludności grupy środkowo-polskiej, który zmieszał się na północnym Mazowszu z przedstawicielami grupy wschodnio-wielkopolskiej i — być może — także grupy kujawsko-chełmińskiej, wytworzył tam po obu stronach dawnej granicy polsko-niemieckiej nową grupę kultury łużyckiej, którą określamy jako grupę mazursko -w armijską (dawn. zachodnio-mazurską). Na takie pochodzenie tej grupy

9    10

Rys. 21. Ceramika „łużycka" z młodszego okresu brązowego. 1—4. Grupa górnośląsko-małopolska, 5—7 grupa mazursko-warmijska, 8. kultura ulwówccka. 9—12. Grupa zachodnio-pomorska. 1'. Wrocław— Osobowicc, 2. Otyń, pow. zielonogórski. 3. Miejsce, pow. namysłowski 4. Grabiszyn, pow. wrocławski, 5—6. Biskupiec, m. p. 7. Mostkowo, pow. ostródzki, 8. Strzyżów, pow. hrubieszowski, 9. Miejsce nieznane, pow. szczeciński, 10. Gardzicc, pow. pyrzycki, 11. Bartkowo, pow. gryfiński, 12. Gardzicc, pow. pyrzycki.

103