prapol110

naczyń glinianych wkładano też nieraz do grobu wiadra drewniane z okuciami brązowymi (tabl XXI, 19).

Uzbrojenie

Znaczne zmiany dokonały się też w formach broni. Miecze obosieczne, skrócone znacznie w I w. po Chr. pod wpływem rzymskiego gladśusa, obecnie znów wydłużają się (tabl. XXI, 17), upodabniając się do mieczy późnolateńskich, a nawrót do tradycji lateńskich wyraża się i w tym, że pochwy ich (zapewne skórzane) zaopatrywano obecnie znowu w żelazne okucie dolne (tabl. XXI, 11) i takąż zawieszkę. Odżywają też różne charakterystyczne właściwości późnolaleńskie u grotów oszczepów, np. ostre żeberka środkowe, wielobocz-ność tulci i ornamentyka ostrza. W przeciwstawieniu jednak do ozdób z I w. przed Chr., przeważnie wytrawianych kwasami, obecnie wybijano je stale tłoczkiem, wypełniając często zagłębienia srebrem (tabl. XXI, 12). Używane obecnie wątki zdobnicze: swastyki, Łrykwetry, koła współśrodkowc (symbole słońca), półkola (półksiężyce), znaki widełkowate (błyskawice) i kąty wsuwane w siebie spotykaliśmy przeważnie już w II w. po Chr. na naczyniach glinianych z Małopolski. Dobór motywów wskazuje, że nie miały one charakteru czysto ozdobnego, lecz raczej znaczenie magiczne. Miały one stanowić pomyślną wróżbę dla właściciela, chronić go przed zranieniem i zapewnić mu w walce pomoc żywiołów, którym oddawał się w opiekę. Jeden z takich zdobionych grotów oszczepów, wykopany w Suszycznie, w pow. kowelsldm, na Wołyniu, nosi napis runiczny: T i la r i d s, oznaczający imię gockie (=dzielny jeździec) a na współczesnym grocie dzirytu, niestety uszkodzonym, z Rozwadowa .odczytano słowo: K r 1 v s (?). Są to zatem najstarsze zabytki pisemne na ziemiach polskich, będące jednym ze świadectw silnych oddziaływań gockich na kulturę młodszej grupy przeworskiej. Do form późnolateńskich upodabniają się też dzioby tarcz (umba), mianowicie okazy półkuliste zakończone teraz zwykle guzkiem (tabl. XXI, 10), kopulaste, mające obecnie kołnierz załamany c(o środka i stożkowate z tępym, zazwyczaj grubiejącym ku końcowi, ośmiograniastym kolcem (tabl. XXI, 6). Natomiast szerokie imacze z półkolisto lub trapezowato rozszerzonymi końcami nawiązują do form z wczesnego pod-okresu rzymskiego (tabl. XXI, 14). W grobach jeźdźców znajdują się ostrogi (tabl. XXI, 16), oraz żelazne wędzidła z ozdobnymi łańcuchami brązowymi. Stosunkowo najmniejszym zmianom ulegają narzędzia, Z przyborów męskich w poprzednim okresie niespotykanych, ponownie pojawiają się toporki żelazne z otworem dla trzonka i szczypce, używane już w podokresie późnolateńskim. Upowszechniają się też żelazne krzesiwa, spotykane już od końca starszego pod-okresu rzymskiego. Rzemieślników chowano wraz z ich na^: rzędziami: pilnikiem, dłutem, siekierą z tuleją, toporkiem (Chmielów Piaskowy, pow. opatowski gr. 28). Grzebienie wyrabiano obecnie z trzech płyt kościanych spajanych nitami (tabl. XXI, 20), w grobach kobiecych po dawnemu spotyka się igły do szycia i przęśliki.

Ozdoby

Natomiast ważne zmiany dokonywają się w dziedzinie ozdób, przede wszystkim wśród zapinek. Miejsce szerokich taśmowych zapinek dwudzielnych z II w. zajmują bowiem w III stuleciu fibule wykonywane z jednego kawałka drutu (tabl. XXI, 7). Dla zapinek tych, zapożyczonych z kręgu kultury „gockiej" nad Czarnym Morzem, nie znajdujemy żadnych pierwowzorów w starszym podokresie rzymskim, przypominają one natomiast zapinki o konstrukcji środkowolateńskicj z ostatniego wieku przed Chr., od których różnią się głównie tym, że nóżka odgięta jest ku dołowi, a nie ku górze. Tym zapinkom towarzyszą fibule z kolankowatym kabłąkiem i grzebykiem na główce oraz nieliczne formy sprowadzane z Pomorza. Są to zapinki z esowatym kabłąkiem i wysoką pochewką oraz pomorska odmiana zapinek z podwiniętą nóżką, wyróżniającą się od pokrewnych zapinek wyrabianych na obszarze grupy przewprskiej swą dwudzielnością i konstrukcją kuszowatą. W IV w. po Chr. u zapinek z podwiniętą nóżką ponewnic kabłąk się rozszerza i powstają okazale blaszane zapinki z podwójną lub nawet potrójną sprężyną, wykonywane często ze srebra lub nawet ze złota i zdobione bogato granulacją (tabl. XXI, 8). Te piękne okazy sztuki złotniczej są właściwie pierwszymi rodzimymi formami zapinek na obszarze grupy przeworskiej, która w dziedzinie ozdób nie wykazała dotąd żadnej twórczości samodzielnej. Także wśród sprzączek powstaje w III w. po Chr. forma miejscowa, mianowicie okazy prostokątne z rozwidlonym lub podwójnym kolcem (tabl. XXI, 15), a w IV. w. wchodzą w użycie przejęte od Gotów sprzączki owalne (tabl. XXI, 13).

213