Psychologia ogólna40

ncgo. Oczywiście teorie oceny i sprzężenia zwrotnego nie muszą się wzajemnie wykluczać. Na przykład reakcje ciała często są wywołane przez ocenę poznawczą sytuacji (Smith, 1989). Natomiast efekty oddziaływania tych reakcji na emocje stanowią odbicie sposobu, w jaki reakcje wpływają na proces oceny poznawczej. Jeśli zauważysz, że mocno bije ci serce, możesz poszukać wiarygodnej emocjonalnej przyczyny tego stanu w danej sytuacji, którą następnie poddasz ponownej ocenie za pomocą bardziej emocjonalnych terminów. Laird i Bressler (1992) uważają, że teoria sprzężenia zwrotnego lub autopcrccpcji tłumaczy, w jaki sposób subiektywne doświadczenie emocji jest budowane z rozmaitych źródeł informacji emocjonalnych, ale teoria oceny poznawczej wyjaśnia zmiany cielesne, które wywołują tę informację zwrotną. Jednak czynniki inne niż ocena również mogą wpływać na rozmaite źródła sprzężenia zwrotnego i niezależnie przyczyniać się do powstania emocji (ryc. 3).

Ryc. 3. Czteroczynnikowa teoria emocji

Uwaga: Linie przerywane przedstawiają powiązania, które mogą wystąpić, ale nie muszą

Inną możliwością spojrzenia na proces emocjonalny jest dostrzeganie wszystkich czterech rodzajów zjawiska jako dowodu na istnienie wspólnego procesu kryjącego się u ich podstaw (Frijda, 1986). Patrząc z tej perspektywy, proces emocjonalny można precyzować jako skutek wydarzenia pobudzanego, składającego się z oceny tego wydarzenia prowadzącej do efektu w postaci gotowości do działania. Uczucie jest przede wszystkim świadomym skutkiem tej oceny. Ekspresja emocjonalna, umotywowane zachowanie i zmiany fizjologiczne stanowią wspólnie oznakę gotowości do działania, a uświadomienie sobie tych czynników przyczynia się również do powstania uczucia. W takim ujęciu np. uczucie gniewu będzie konkretnym stanem motywacyjnym, składającym się z oceny „winy innego”, co bezpośrednio zakłada gotowość do zaatakowania drugiej osoby i jest wyrażane za pomocą ekspresji ciała oraz twarzy. Innymi słowy, zamiast rozumieć doświadczenie emocjonalne jako utworzone z różnych kanałów informacji zwrotnych, możemy widzieć emocję jako zintegrowany proces ewaluacyjny, który już zawiera w sobie różne aspekty zespołu odpowiedzi.

EMOCJE I POZNANIE

W tym rozdziale próbowałem zrozumieć emocje, analizując je i zadając sobie pytanie, czym są, jakie są ich elementy składowe i jak te elementy dopasowują się wzajemnie, tworząc doświadczenie emocjonalne. Możemy również rozważyć zewnętrzne relacje emocji z inną ważną funkcją psychologiczną — poznaniem. A zatem spróbuję po raz ostatni określić, czym są emocje, zaznaczając ich względną pozycję w ogólnej teorii psychologicznej.

W zdroworozsądkowym rozumieniu emocje są często uważane za przeciwieństwo racjonalnych przemyśleń. Kiedy jesteśmy pobudzeni emocjonalnie. działamy impulsywnie, bardziej gorączkowo niż chłodno obmyślając najlepszy kierunek działania, a głównym metaforycznym organem kontrolującym to, co robimy, jest serce, a nie głowa (Lutz, 1988). Te intuicyjne skojarzenia wydają się sugerować, że zjawiska emocjonalne mogą znaleźć się poza zakresem teorii poznawczych, w których koncepcje wyjaśniające są wyrażane w kategoriach przetwarzania informacji i formalnej manipulacji symbolicznej.

Jednak, jak zauważyliśmy w tym rozdziale, wielu psychologów uważa obecnie, że sposób, w jaki odczuwamy emocje wobec czegoś, zależy przede wszystkim od tego, jak oceniamy i interpretujemy poznawczo daną rzecz. Na przykład Lazarus (1991) argumentuje, że emocje zawsze poprzedza ocena, która określa jakość i wielkość reakcji. Innymi słowy, emocja jest wtórna w stosunku do aktywności poznawczej. W przeciwieństwie do Lazarusa Zajonc (1980) uważa, że reakcje afektywne mogą się pojawiać przy braku wcześniejszego przetwarzani a poznawczego, oraz bardziej ogólnie, że poznanie i emocje to dwa fundamentalnie oddzielone od siebie

35