skanuj0025 3

40 Fonetyka

pewno później od tamtego — w krąg rozwojowy języka polskiego, o czym świadczą ponad wszelką wątpliwość ważne zmiany głosowe przeprowadzone wespół z całym zespołem polskim w stanie rzeczy odziedziczonym z epok dawniejszych. Ze zmian tych najważniejsze są dwie:

1.    Zasadniczo zgodny z polszczyzną, a nie znany nigdzie poza tym układ stosunków iloczasowych (tj. rozmieszczenie i wzajemne ustosunkowanie samogłosek długich i krótkich w poszczególnych wyrazach i formach gramatycznych), który pozostawia ślady w wymianie samogłosek tzw. ścieśnionych (pochylonych) i zwykłych (otwartych): ó-o, i-a, e-e, ą-(, np. wóz : wozu, gad : gada, chleb : chleba, ząb : zęba, w kaszubskim nadto w tych samych warunkach także cud : cedu 'cud : cudu’, dim : demu ‘dym : dymu’ itp.

2.    Przemiana zmiękczonych spółgłosek przedniojęzykowych zwartych w zwarto-szczelinowe: tul i, d' di, por. np. psi. *tich% poi, cichy, psi. *std&i wa poi. eiedzieó. W kaszubszczyźnie zmiana ta została przeprowadzona na równi z innymi dzielnicami plemiennymi Polski już w ciągu Xn w. i stanowiła podówczas najważniejszą cechę odgraniczającą gwary kaszubskie od gwar Pomorza zachodniego (Wieleckiego). Niczego nie zmienia w tym obrazie łączności kaszubsko-polskiej fakt, że wspólnie wówczas wytworzone spógloski c i di przeszły w gwarach kaszubskich w późniejszym, bliżej nie dającym się określić czasie, wraz ze spółgłoskami i ii w twarde przedniojęzykowe c dz s z, por. np. kasz. ciche 'cichy’, sedzec "siedzieć’ itp.

Tak więc w ugrupowaniu i wzajemnym ustosunkowaniu pięciu głównych zespołów gwar polskich: wielkopolskiego, śląskiego, małopolskiego, mazowieckiego i kaszubskiego widoczne są po dziś dzień ślady pięciu zasadniczych składników plemienno-językowych, z których z przejściem od trybu życia plemiennego i narodowościowego do ustroju państwowo-narodowego powstał język i naród polski: Polan, Ślężan, Wiślan, Mazow-szan i Kaszubów.

IX. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ROZWOJU POLSKIEGO SYSTEMU SAMOGŁOSKOWEGO § 8. Prasłowiańska podstawa rozwojowa polskiego systemu samogłoskowego

Na podstawie porównania zasobu głoskowego języków słowiańskich w stanie obecnym i w dostępnym nam źródłowo rozwoju historycznym możemy stwierdzić, że u schyłku doby prasłowiańskiej wspólnoty językowej, kiedy zaczynały się wydzielać w odrębną, całość etniczno-językową plemiona, które weszły z czasem w skład polszczyzny, zasób składników systemu samogłoskowego, jakimi rozporządzały narzecza tych plemion, przedstawiał się w następujący sposób:

	przednie	tylne
Samogłoski	i t ę e	u y a ą o
Półsamogłoski	b	T>
Sonanty zgłosko-twóreze	i y	Tl
Dvrugłoski	er el	or ol

Wszystkie te składniki wokaliczne występowały podówczas w dwojakiej postaci, jeśli chodzi o czas zużywany na ich wymówienie, czyli w dwojakiej postaci iloczasowej. Samogłoski, sonanty zgłoskotwórcze i dwngłoski wymawiane były albo długo, albo krótko, tak jak na przykład dziś jeszcze w językach czeskim czy słowackim, które odróżniają systematycznie samogłoski długie i krótkiężPółsamogloski były wymawiane w niektórych pozycjach krócej od samogłosek”krótkich (tzw. półsamogłoski słabe),, w in-pych zaś dorównywały co do iloczasu samogłoskom krótkim (tzw. pół-samogloski. mocne). Spośród samogłosek przednie e i tylne o występowały ezęśejcj jako krótkie niż jako długie, wszystkie inne, na odwrót, były częściej wymawiane długo niż krótko.

Taki zasób składników wokalicznycb, przekazany z doby wspólnoty prasłowiańskiej, stanowił podstawę rozwojową polskiego systemu samo-