str41

Modele wychowania rozdział piąty 341

Trening grupowy według koncepcji teorii rachowania umieściłby chłopca pod opieką terapeuty w grupie rówieśników. Książka Verhal-tenstherapeutische Gmppenprogramme in der pddagogischen Pnuds (Programy pracy grupowej nad terapią zachowania w praktyce pedagogicznej) opisuje „trening pewności siebie”, jaki można przeprowadzić w klasie szkolnej¹⁵⁵. Opiera się on głównie na propozycji wzmocnienia pożądanego zachowania. Został też opracowany trening dla rodziców. Odbywa się on w formie posiedzeń rodziców, podczas których omawiają oni między sobą działania wspierające konieczne dla treningu. Również tutaj stosowany jest model wzmacniania.

Całkiem inną, ale należącą do tego samego zbioru, koncepcją jest terapia rodzinna Thomasa Gordona¹⁵⁶. Bazuje ona na teorii komunikacji stosowanej w terapii zachowania, według której zakłócenia komunikacji mogą być ulepszane poprzez przestrzeganie formalnych reguł dyskusji, na przykład także w formie zadań domowych.

► Pomoc w kształtowaniu tożsamości przez rekonstrukcję psychoanalityczną. Drugi obszar opiera się na konstrukcji stworzonej przez psychoanalizę i psychologię głębi. Interwencje wychowawcze i terapeutyczne w tym obszarze mają wprawdzie swój początek w „tu i teraz” zachowania, ale nie modyfikują go w kierunku pożądanego i wcześniej sformułowanego stanu właściwego, lecz redukują do własnego kontekstu powstania. Każde zachowanie ma indywidualną historię powstania i można je zmienić po uświadomieniu jej sobie.

Trudno jest rozgraniczyć psychoanalizę i psychologię głębi, ponieważ są to obszerne i ściśle ze sobą powiązane kierunki, których opis byłby możliwy w innej publikacji. Dlatego zdecydowaliśmy się na pojęcie rekonstrukcji, ponieważ jest to główny materiał roboczy tych kierunków, które obecnie są po przeciwnej stronie klasycznej psychoanalizy i psychologii głębi.

W przeciwieństwie do pierwszego obszaru zakłada się, że historia powstania tożsamości jest zawsze historią relacji. Zachowanie chłopca jest pierwotnie efektem stosunku do matki, ojca i innych osób, z którymi się identyfikował i których traumatyczne udziały, ewentualnie doświadczenia zranienia, wyparł, odrzucił i odparł. Punktem wyjścia negatywnych przeżyć są owe trudne sytuacje strachu i bólu, wywołane przez wydarzenia lub działania znęcających się autorytetów, wobec których było się bezsilnym zarówno cieleśnie, jak i duchowo.

„Identyfikacja” i „obrona” są kluczowymi pojęciami, które są powiązane z kategoriami określonymi już przez Eriksona, czyli podstawową ufnością i podstawową nieufnością. Nie możemy tutaj odnieść się do tła psychoanalitycznego. Jest ono bardzo zróżnicowane i ma żywą historię. W tym kontekście możemy jedynie odwołać się do najważniejszych elementów i wskazać na odpowiednią literaturę.

Psychoanaliza reprezentuje pogląd, że rekonstrukcja historii powstania danego problemu jest decydująca dla jego zwalczenia. Z historią powstania związane są kluczowe przeżycia, które jako doświadczenia zranienia i szczęścia są zapisane w podświadomości. Z wnętrza energetycznie i aktywnie wpływają na zachowanie. Poprzez uświadomienie kluczowych przeżyć — szczególnie tych traumatycznych — rodzi się jasność i dystans wobec własnego zachowania, które już nie staje się ofiarą zastawionych przez siebie pułapek. To pozwala na przerwanie błędnego kola lub przymusu powtarzania problemu, ponieważ zakłada się, że dzięki racjonalizacji można indywidualnie opracować obraz, jaki się ma w odniesieniu do siebie i innych.

Formy terapii wywodzące się z psychoanalizy i psychologii głębi są bardzo różnorodne¹⁵⁷. Dodatkowo sięgają one do dalszych kierunków, jak na przykład psychologia postaci i teoria archetypów¹⁵⁸.

¹⁵⁵ Verhaltenstherapeutische Gmppenprogramme in der padagogischen Prwds, red. W. Wendland, Dusseldorf: Schwann 1979, s. 67-96.

^,5* Th. Gordon. Wychowanie bez porażek. Rozwiązywanie konfliktów między rodzicami a dziećmi, przeł. A. Makowski, E. Sujak. Warszawa: Pax 2003.

¹⁵⁷ W. Toman. Tiefenpsychologie, Stuttgart: Kohlhammer 1978.

^I5* Dobry przegląd można znaleźć w: E. Zundel, R. Zundel, Leitfiguren der neueren Psychotherapie, Munchcn: Dt Taschenbuch 1991.