WSP J POL47

Antfr&j Markowski, j.uiwti-.i Fhsynóu, Kultura języka

50

-użytkowe aż do wysublimowanych dyskursów naukowych i dziel literackich. Jest on też podstawowym narzędziem ludzkiego myślenia i nośnikiem doświadczeń przekazywanych z pokoleń ia na pokolenie.

Język stanowi źródło wiedzy o przeszłości narodu i jego kulturę^-. Słowa mogą kryć w swojej budowie interesujące, niejednokrotnie wręcz pasjonujące dane dotyczące historii, miejsc, wydarzeń, kultury materialnej i duchowej, historii ludzkiej mvśli. I tak np. uczeń szkoły średniej dowiaduje się, że w polskim słowie król utrwaliło się imię Karola Wielkiego, że polski księżyc to pierwotnie ‘syn księcia', że dzisiejsze znaczenie świętości wywodzi się z dawnego znaczenia ‘siły, mocy’.

Jest też język źródłem wiedzy o człowieku w ogóle, jego sposobach per-cypowania i kategoryzowania zjawisk. Przejawiają się one zarówno w budowie słów, związków wyrazowych, jak i w kategoriach gramatycznych, np. takich jak czasy czy tryby czasownika, liczby czy przypadki rzeczownika. Obecne badania semantyczne ujawniają uniwersalne jednostki znaczeniowe, systemy pojęć leżące u podstaw struktur językowych. Ogólna teoria znaku (semiotyka) mówi o roli, jaką odgrywa w życiu ludzkim, tak bardzo uzależnionym od opartej na znakach komunikacji, system języka naturalnego, a badania dotyczące wpływu języka na kształtowanie się człowieka dowodzą ważności języka dla rozwoju intelektualnego jednostki oraz wpływu pewnych typów form językowych (np. języka wulgarnego) na kształtowanie się psychiki człowieka (zwłaszcza dziecka).

Aby język mógł sprostać wszystkim funkcjom, które pełni w życiu jednostki i społeczeństwa, musi być świadomie różnicowany, wzbogacany, dostosowywany do potrzeb kultury, którą wyraża i w której rozwoju aktywnie uczestniczy. Ale nie tylko przez wzgląd na jego funkcje instrumentalne w procesie komunikacji i myślenia wiedza o języku, zainteresowanie nim i wrażliwość na jego cechy stanowią istotne składniki kultury umysłowej i szerzej - duchowej człowieka. Język można uważać za autoteliczną wartość kultury, wartość porównywalną ze sztuką czy też nauką; dotyczy to zarówno języka w sensie systemu (kodu), jak i języka jako tekstu i wypowiedzi. Na język we wszystkich tych znaczeniach człowiek reaguje jako na wartość estetyczna i poznawczą.

Język jest więc dla człowieka zjawiskiem wielostronnie interesującym. Jest też zjawiskiem dającym się określać jako piękne, nijakie lub brzydkie, może być również źródłem humoru i czymś, co dziwi, zaskakuje, drażni. Piękno i brzydotę elementów języka i tekstu wiąże się z ich właściwościami eufonicznymi (rytm, rym, asouans, epifory, anafory, anagramy), z harmonią lub dysharmonią (dźwiękowa, znaczeniową, „pochodzeniowa") jego składników, z odkrywczym ukazywaniem w strukturach językowych relacji między elementami rzeczywistości i nazwami tych elementów, z tym, co nazywamy bogactwem języka, tj. licznością synonimów, nowością połączeń