WSP J POLM15

Składniki potocznego obrazu świata 119

Składniki potocznego obrazu świata

Potoczność nie jest zjawiskiem tylko powierzchniowym, dotyczy nie tylko form wyrazu, lecz tkwi w głębszej warstwie języka, w sferze znaczeń i w sposobie postrzegania rzeczywistości, sięga sfery zachowań człowieka.

Styl potoczny - jak każdy styl - przekazuje i utrwala pewien obraz świata, który Apresjan nazwał obrazem „naiwnym”. Obraz ten jest budowany z punktu widzenia „prostego człowieka”, odpowiada postawie zdroworozsądkowej, a znajduje swój wyraz zarówno w strukturze słownictwa i jego organizacji semantycznej, trazeologizmach i przysłowiach, jak w zespole kategorii gramatycznych, regułach derywacji, wzorcach budowy zdań, sposobach budowania tekstów. Jest to obraz dany w języku i dostępny poprzez język. Jego pełny opis mógłby wypełnić całą książkę.

Składniki potocznego językowego obrazu świata, by o mcii powiedzieć najpierw- kilka słów, są niejako zinwentaryzowane w potocznym słownictwie. Analiza semantyczna tego słownictwa pozwala zakreślić horyzont poznawczy i granice mentalnego świata przeciętnego człowieka. Do potocznego inwentarza należą, z jednej strony, wyrazy najczęściej używane, powszechne w najróżniejszych tekstach języka (dające się wyznaczyć metodą statystyczną, por. Zgółkow^ra, 1987), z drugiej zaś - wyrazy odnoszące się do elementarnych dziedzin zainteresowań przeciętnego człowieka i powiązane z sobą wewnętrzną więzią semantyczną, wyrazy, bez których nie możemy się obyć w określonych sytuacjach życiowych oraz przy definiowaniu innych wyrazów. To drugie kryterium potoczności jest ważniejsze. Taki słownik podstawowy, stanowiący integralną część stylu potocznego, liczy w wersji minimalnej około 1500-2000 słów, w wersji zaś standardowej, jaką interesują się nauczyciele języków obcych, 4000-5000 słów (Buttler, Markowski, 1988) i w opisach badaczy polszczyzny obejmuje kilkadziesiąt grup tematycznych (38 według Zgółkowej, 1987; 50 według Markowskiego, 1990).

Są to wyrazy nazywające m.in. części ciała człowieka (oko, serce, głowa); jego rozwój i funkcjonowanie (być, rosnąć, umrzeć)-, odżywianie się, potrawy (jeść, pić, mleko, obiad)-, dom i jego wyposażenie (pokój, okno, łóżko); ubieranie się, odzież (ubierać się, buty, rękaw); rodzinę (matka, żona, syn); ruch i środki lokomocji (iść, biec, wóz); dbałość o ciało (myćsię, choroba, leżeć) itd. To podstawowe słownictwo potoczne ogarnia swoim zasięgiem znacznie więcej niż tylko najbliższe otoczenie i sprawy bytowe człowńeka, rozciąga się też na stosunki międzyludzkie, sąsiedzkie i służbowe (spotkać, rozmawiać, uczyć, służba, walka); na zachowanie i postępowanie (patrzeć, uciec, pytać); na uczucia, emocje, oceny (kochać, bać się, lubić); wmlę (chcieć, woleć); rozum, pamięć, wyobraźnię (czuć, znać, rozumieć, sądzić, przypominać); charakter człowieka (uśmiech, odwaga, upór, mądry, ciekawy, cierpliwy): obejmuje też