Zych Kobieta w Kościele po II Soborze2

34 Łukasz Zych

rozproszony po całym świecie jest, niestety, pogrążony w kłopotach i podzielony, przygotowujmy się do powszechnego zgromadzenia [...] które ma na celu rozwijanie prawdziwego braterstwa między narodami” (Jan XXIII, 1961). Sobór starał się osiągnąć ten cel poprzez zaangażowanie Kościoła katolickiego w problemy społeczne, wykraczające poza dyskusje teologiczne i eklezjologiczne. W ten sposób zostały określone ramy nowej wizji Katolickiej Nauki Społecznej, której ciągłość i rozwój można zauważyć w nauczaniu wszystkich „posoborowych” papieży.

Definicje „wolności”, „równości” i „godności” w dokumentach kościelnych

Katolickie rozumienie „natury” i „roli” kobiety jest oparte na generalnej koncepcji istoty ludzkiej. Aby zastanowić się nad tym, jaka jest wizja kobiety w nauczaniu uniwersalnego Kościoła katolickiego, należy w pierwszej kolejności przyjrzeć się kluczowym, używanym w dokumentach publikowanych przez tę instytucję, terminom określającym imma-nentne cechy osoby ludzkiej. Są nimi: wolność, godność i równość. Aby doprecyzować pole semantyczne tych terminów¹, należy przeanalizować sposób użycia i kolokacje wyżej wymienionych pojęć w dokumentach uniwersalnego Kościoła katolickiego.

Najbardziej ogólną koncepcję wolności można odnaleźć w soborowej konstytucji Gaudium et Spes. Wolność jest największym widzialnym znakiem obecności Boga w ludzkiej istocie i, co istotne, .jedynie w wolności człowiek może kierować się w stronę dobra” (Paweł VI 1965d: 17). Z drugiej strony, w tym samym paragrafie można odnaleźć następujący fragment: „często jednak [ludzie - przyp. Ł.Z.] postrzegają ją [wolność - przyp. Ł.Z.] jako prawo do robienia tego, cokolwiek im się podoba, nawet jeżeli to jest złe”. Wolność nie jest postrzegana w kategoriach przyzwolenia na robienie jakichkolwiek czynności bez żadnych ograniczeń. To instrument, który pozwala na świadome oddzielenie dobra i zła, czyli świadomy wybór drogi postępowania jednostki. Wolność jest także postrzegana jako możliwość wzięcia odpowiedzialności za społeczeństwo: „duża liczba obywateli uczestniczy w publicznych sprawach z autentyczną wolnością” (Paweł VI 1965d:31), prawo do posiadania prywatnej własności, lecz przede wszystkim wolności sumienia.

Bardzo częstą kolokacją występującą ze słowem „wolność” jest przymiotnik „religijna”. To bardzo rewolucyjna zmiana w porównaniu z przed-soborowym stosunkiem Kościoła katolickiego do innych wyznań. „Rodzina [...] ma prawo żyć zgodnie ze swoimi przekonaniami religijnymi, z takim rodzajem religijnego wychowania, jakie otrzymali od rodziców” (Paweł VI 1965c:l). Generalna koncepcja wolności jest więc, wedle dokumentów, rozumiana jako zdolność do szukania prawdziwej natury człowieka, czyli innymi słowy, odkrywanie w swoim wnętrzu boskiego obrazu. Idea wolności jest oparta na Biblii i nauczaniu Kościoła. Z drugiej strony, wolność religijna jest niespodziewanie bliska, pod względem argumentacji, spuściźnie oświecenia. Niektóre z argumentów użytych w uzasadnianiu konstytutywnego prawa jednostki ludzkiej do dowolnych przekonań religijnych („wolność religijna ma swoje głębsze przyczyny i cele [...] ludzie mogą wtedy przystępować z większą odpowiedzialnością do wypełniania swoich powinności w życiu wspólnoty”; Paweł VI 1965c:l) radykalnie wykraczają poza tradycyjne nauczanie Kościoła katolickiego i są egzempliflkacją nowego sposobu myślenia, który objawił się w trakcie Soboru Watykańskiego II.

Równość ludzi jest rozumiana konwencjonalnie jako „pozycja bądź sytuacja, w której ludzie mają takie same prawa, przywileje itp.” (Longman... 1995:462). Równość jest postrzegana w świetle dokumentów soborowych bardzo przychylnie. Ma ona, według nich, korzenie w samym akcie stworzenia człowieka przez Boga i ofierze złożonej przez Jezusa Chrystusa:

Ponieważ wszyscy ludzie posiadający duszę rozumną i stworzeni na obraz Boga mają tę samą naturę i ten sam początek, a odkupieni przez Chrystusa cieszą się tym samym powołaniem i przeznaczeniem, należy coraz bardziej uznawać podstawową równość między wszystkimi. [...] Należy [...] przezwyciężyć i usuwać wszelką formę dyskryminacji odnośnie do podstawowych praw osoby ludzkiej.

Przez pole semantyczne rozumiem „zbiór elementów systemu leksykalnego, którego znaczenia mogą występować w podobnych kontekstach” (Olinkiewicz, Radzymiń-ska, Styś 1999).