074 fn

Jest to argument z przeszłości, ale można także przytoczyć argument *z przyszłości" na rzecz pewnej wersji kumularywi2mu. Wśród fizyków panuje dość powszechne przekonanie, że w stosunkowo niedługim czasie może zostać osiągnięta pełna unifikaqa fizyki, tzn. może zostać skonstruowana teoria fizyczna wszystkich oddziaływań fizycznych (grawitacyjnych, elektromagnetycznych, słabych i silnych jądrowych), czyłi w pewnym sensie jedna teoria obejmująca (unifikująca) całą fizykę. Historia fizyki zna już co najmniej dwie skuteczne unifikacje: Max-weliowi udało się zunifikować elektryczność i magnetyzm w jednej teorii elektromagnetyzmu, a Weinbergowi i Salamowi oddziaływania elektromagnetyczne i słabe jądrowe w jedno oddziaływanie, tzw. elek-trosłabc. Prace nad zunifikowaniem oddziaływań elektrosłabych z silnymi jądrowymi (tzw. wielka unifikacja) są już znacznie zaawansowane, nie brak również pomysłów, w jaki sposób zunifikować grawitację z pozostałymi oddziaływaniami (tzw. superunifikacja). Dotychczasowe sukcesy w realizacji programu unifikacji fizyki można uważać za argument silnie przemawiający na rzecz pewnej wersji kumulatywizmu; całkowite zunifikowanie fizyki niewątpliwie znacznie by wzmocniło ten argument-

8. Spór o racjonalność ewolucji nauki

8.1. Rewolucje naukowe według Kuhna

Książka Kuhna ukazała się w 1962 r. i prawie natychmiast wywołała żywy oddźwięk. Opierając się na swoich wcześniejszych badaniach z historii nauki, zwłaszcza na obszernym studium rewolucji kopernikowskiej w astronomii⁴, Kuhn przedstawił w niej pewien syntetycz-ny pogląd na historię nauki. Według niego rozwój nauki odbywał się w sposób nieciągły: okresy nauki normalnej są przedzielane naukowymi rewolucjami, niszczącymi kumulatywistyczny obraz historii nauki. Cały proces odbywał się według następującego schematu: 1) okres nauki normalnej - rządy pewnego paradygmatu, 2) tworzenie się sytuacji kryzysowej — narastanie anomalii zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, 3) rewolucja: zmiana paradygmatu, 4) wejście w nowy okres nauki normalnej — utrwalanie się nowego paradygmatu. Przyjrzyjmy się kolejno tym etapom.

1) Terminu nauka normalna- Kuhn używa na oznaczenie „badań wyrastających z jednego lub szeregu takich osiągnięć naukowych przeszłości, które dana społeczność uczonych aktualnie akceptuje i traktuje jako fundament swej dalszej praktyki"⁶. W okresie nauki normalnej uczeni pracują w ramach pewnego paradygmatu, tzn. w ramach pewnych ustalonych poglądów, metod, tradycji badawczych itp. „Termin ten [paradygmat] — pisze Kuhn - pozostaje w ścisłym związku z pojęciem nauki instytucjonalnej [normalnej]. Chcę w ten sposób wyrazić, że pewne akceptowane wzory współczesnej praktyki naukowej - wzory obejmujące równocześnie prawa, teorie, zastosowanie i wyposażenie techniczne — tworzą model, z którego wyłania się jakaś szczególna, zwarta tradycja badań naukowych”⁷. Paradygmat niekoniecznie musi obejmować całą naukę (np. paradygmat mechanistyczny w XIX wieku), może on „zapanować” w jednej teorii lub w jakiejś zawężonej dziedzinie badań (np. w dziedzinie badań nad elektromagnetyzmem lub grawitacją).

Ustalenie się paradygmatu, zdaniem Kuhna, jest w dużej mierze dziełem praw społecznych i nacisków psychologicznych. „Właśnie studiowanie paradygmatów (...) przygotowuje studenta do przyszłego uczestnictwa w pracach jakiejś naukowej wspólnoty. Wobec tego, że w ten sposób przyłącza się on do »szkoły«, tj. do grupy, która uczyła się podstaw swej dyscypliny na tych konkretnych modelach, jego przyszła działalność rzadko kiedy doprowadzi go do wniosków zasadniczo sprzecznych z tym modelem w kwestiach podstawowych”¹. A więc trwałość paradygmatu opiera się nie tyle na „argumentach merytorycznych”, ile raczej na „naciskach grupowych”. „Uczeni, których badania oparte są na wspólnych paradygmatach, podlegają w swej praktyce naukowej tym samym regułom i standardom. Takie współuczestnictwo