115

STYL POTOCZNY

JERZY BARTMIŃSKI

Pierwszy język człowieka. - Styl potoczny - centrum systemu stylowego języka. - Potocz-ność w ustnej i pisanej odmianie języka. - Składniki potocznego obrazu świata. - Pierwsze zróżnicowanie stylu potocznego: rejestry neutralny i emocjonalny. - Drugie zróżnicowanie stylu potocznego: rejestry swobodny i staranny. - Wartości stylu potocznego. - Niektóre mechanizmy porządkujące: kolekcja, scenariusz, typizacja. - Trzy główne opozycje potocz-ności. - Spór o potoczność w języku i w kulturze. - Bibliografia

Pierwszy język człowieka

Wśród wariantów języka narodowego język potoczny zajmuje miejsce wyróżnione, wręcz wyjątkowe. Jest to przede wszystkim pierwszy w kolejności przyswajania wariant języka, ten, którego uczymy się jako dzieci i który potem długo jeszcze wystarcza nam do porozumiewania się w codziennych sytuacjach życiowych; język najprostszy, najbardziej konkretny, najbliższy. Z czasem, gdy w skomplikowanych sytuacjach o złożonych problemach musimy mówić, używając uczonej terminologii czy formuł oficjalnych i sięgamy po wyspecjalizowane style językowe, ten pierwszy język pomaga nam rozumieć i objaśniać nowe dla nas wyrazy i pojęcia, a także kontrolować wyrazy wieloznaczne, niejasne.

Co to jest spodnium, kanister, poduszkowiec} - „Coś w rodzaju spodni, puszki, samochodu” - odpowiadamy, odwołując się do obiegowych wyrazów i powszechnie rozumianych pojęć. Co znaczy trwoga} Odpowiedź: „To, co czujemy wtedy, kiedy czujemy, że stanie się nam coś złego, i pragniemy, żeby się nie stało”; jest ona formułowana językiem potocznym. Co to jest demokracja} - zapytuje filolog - i stwierdza: „Byłoby to chyba coś bardzo zbliżonego do treści następującej: «taki sposób życia zbiorowości, że żadnemu ei członkowi i żadnej grupie jej członków nie narzuca się przemocą ograni-;zeń we wpływaniu na życie zbiorowości poza wykluczeniem przemocy»”.