35

świecie. Oznacza natomiast, że umożliwiają zrozumienie wielu faktów, które 7 pozoru wydają się niezrozumiałe. Owo zrozumienie przychodzi wraz z. poznaniem, doświadczeniem kontekstu, w którym zaszły. Kontekst ten jest dostępny jedynie osobom uczestniczącym w danej sytuacji. Z tego właśnie powodu badacz jakościowy wnika w głąb poznawanej rzeczywistości, posługując się nie tylko spostrzeganiem, myśleniem, uogólnianiem, ale także emocjami i intuicją.

W jakie obszary rzeczywistości może wnikać badacz jakościowy? Po pierwsze, w naturalne interakcje między ludźmi w danym środowisku, po drugie, w historie ludzkiego życia, po trzecie, w świat społeczny, który jest dostępny w postaci dokumentów, źródeł, tekstów, rzeczy materialnych. Poniżej omówimy każdy z tych wglądów badawczych, wyprowadzając z. nich podstawowe metody zbierania danych jakościowych.

Badacz wnikający w interakcje nie próbuje ich kreować, inicjować, lecz uczestniczy w nich na prawach szeregowego członka grupy społecznej. Nawiązuje z ludźmi interakcje, angażując w ten proces własne myśli, uczucia i zachowania.

W takiej sytuacji badawczej sam niejednokrotnie bywałem, mając okazję obserwować nauczycieli w roli uczniów (studentów), kiedy prowadziłem dla nich wykłady na studiach zaocznych i podyplomowych. Zauważyłem wówczas, że studiujący nauczyciele bardziej negatywnie niż młodzież ucząca się na studiach stacjonarnych reagują na oceny niedostateczne. Niemal za każdym razem, gdy wpisałem im taką ocenę do indeksu, naciskali na mnie. aby ją anulować, wymazać. Przez pewien czas myślałem, że są bardzo ambitni i poważnie traktują swoje studia. Ale w końcu dowiedziałem się od nich. że nie potrafią poradzić sobie z sytuacją, gdy po powrocie z egzaminu do domu ich dzieci domagają się obejrzenia indeksu. Moja „dwójka" osłabiała rodzicielski autorytet.

Opisany fakt edukacyjny został zarejestrowany za pomocą metody zwanej obserwacją uczestniczącą lub etnograficzną.

Równie ważnym i interesującym sposobem postępowania badawczego jest poznawanie historii ludzkiego życia. Na ogół jednak badaczowi nie chodzi

0    historię całego życia, lecz o jakiś - ważny dla niego - fragment lub kontekst. Na przykład poszukuje odpowiedzi na pytanie, jak młodzi nauczyciele radzą sobie z. tzw. zadaniami rozwojowymi. Są one przydzielane jednostce pr/.cz społeczeństwo

1    dobierane zgodnie z rolami, jakie ludzie pełnią w danym okresie życia. Takim zadaniem w okresie wczesnej dorosłości jest np. znalezienie stałego partnera w życiu, zrealizowanie kariery zawodowej.

Moje badania polegały m.in. na poznawaniu historii życia nauczycieli, począwszy od podjęcia studiów. Był to najczęściej przedział 15 lat ich prywatnej i zawodowej biografii. Badani przez długie godziny snuli mi opowieści o własnym życiu, nawiązując do rozmaitych sytuacji, wątków i kontekstów. Dopiero z nich mogłem stopniowo układać całość ich zmagań z nawiązywaniem kontaktów intymnych czy znajdowaniem sobie miejsca w pracy pedagogicznej. Z analizy tych historii wyłaniał się coraz wyraźniejszy obraz nierówności szans zawodowych badanych kobiet i mężczyzn.