548

Do grupy czystych inchoatiwów można zaliczyć formacje zaboleć, zachorować, zakuleć, zakwitnąć, zamieszkać, zapachnieć, zasmucić się. Są one ekwiwalentami połączenia czasownika fazowego zacząć (|| zaczynać) + bezokolicznik czasownika podstawowego (stanu lub czynności) i suponują dalszy rozwój akcji po momencie początkowym.

Grupę drugą stanowią dość liczne derywaty motywowane przez czasowniki oznaczające zjawiska akustyczne, np. zabeczeć, zaćwierkać, zagrzmieć, zakaszleć, zaklaskać, zaklekotać, zapłakać, zaszczekać, zatupać. Oznaczają one zazwyczaj akcje krótkotrwale z jednoczesnym uwypukleniem ich momentu początkowego: są bliskie semantycznie czasownikom semelfaktywnym z sufiksem -ną-, np. beknąć, kaszlnąć, klasnąć, tupnąć (por. niżej).

Wśród czasowników inchoatywnych wyróżniają się formacje typu zapamiętać, poczuć, pokochać, poweseleć, poznać, uwierzyć, pochodne od nazw stanów mentalnych i psychicznych, w których prefiksy również podkreślają moment początkowy akcji, ale równocześnie wskazują na nabycie (powstanie) stanu wyrażanego przez podstawę, stąd np. poznać nie równa się wyrażeniu zacząć znać. Czasowniki te bywają włączane do tzw. kompleksowych i zbliżają się do czystych odpowiedników aspektowych, jednakże o odwrotnym wynikaniu semantycznym: poznać -* znać (a nie jak w parze pisać -» napisać, por. Piernikarski 1969), tj. formalna podstawa nazywa stan będący rezultatem procesu wyrażanego przez derywat.

Formanty tworzące formacje terminatywne i finitywne podkreślają momenty końcowe akcji. Derywaty podgrupy pierwszej, tworzone prefiksem do- o znaczeniu ‘skończyć, dokończyć’, oznaczają dojście rozwijającej się akcji do jej fazy końcowej, np. dobrzmieć, dośpiewać (piosenkę), dopisać (list), dogotować (obiad). Derywaty podgrupy drugiej (bardzo rzadkie) tworzone są prefiksem prze- o znaczeniu ‘przestać’ i oznaczają przejście od rozwijającej się akcji do jej braku, np. przebrzmieć, przehuczeć, przekwitnąć.

Wszystkie prcfiksalne formacje fazowe są dokonane (niektóre formacje procesywne mają także odpowiedniki niedokonane, np. zakwitnąć : zakwitać, dobrzmieć : dobrzmiewać, przekwitnąć : przekwitać). Nie przeczy to wspomnianej we „Fleksji” (por. .Aspekt", s. 159) niemożności połączeń czasownik fazowy + czasownik dokonany. Dokonane formacje fazowe oznaczają bowiem wyodrębniony moment lub odcinek podstawowej akcji kursywnej i charakteryzują go całościowo (kompleksowo) ze stanowiska późniejszego momentu czasowego, tak jak połączenie czasownika fazowego dokonanego z czasownikiem podstawowym niedokonanym. Natomiast fazowe odpowiedniki niedokonane ukazują wyodrębnioną fazę akcji w toku, jak połączenie niedokonanego czasownika fazowego z niedokonanym czasownikiem podstawowym, por. zakwitać ‘zaczynać kwitnąć'.

2.3.I.7. Formacje semelfaktywne tworzą zwarty typ formacji paradygmatycznych pochodnych od nazw czynności, np. dziobnąć <-dziobać, kapnąć *-kapać, mruknąć *-mruczeć, pisnąć <-piszczeć i podobne, w których zachodzi zastępstwo sufiksów tematycznych -a- (-aj-) i -e- (-0-) przez sufiks -ną- (-«-). Formant ten wnosi również modyfikację czasową akcji: tworzy czasowniki nazywające akcje krótkotrwałe od podstaw neutralnych co do czasu trwania. Jeśli na znaczenie czasownika podstawowego składa się kilka powtarzalnych aktów elementarnych (dotyczy to zjawisk ruchowych i wizualnych), derywat oznacza jeden elemen-

548