Anio�y,obywatelki,kokietki i�mony �niel Kalinowski7

rej byłoby tak błogo kąpać się bezod powiedział nie. (Komornicka 1907, nr 5: 2)

W dalszych partiach myśli „o Niej" Komornicka potępia brak zaangażowania kobiety w „życic ogólne", co jest spowodowane według autorki „brakiem doświadczenia" i zmusza je do hołdowania zasłyszanym opiniom i racjom, najczęściej niestety męskim. Zachowanie takie zmusza kobiety do „bytowania «kątem» w społeczeństwie", wyzuwając z publicznej odpowiedzialności i obywatelskiego znaczenia.

Komornicka zdaje się nie dostrzegać sposobów rozwiązania takiego skomplikowanego splotu sprzecznych dążeń egzystencjalnych i społecznych kobiet i mężczyzn. Stąd też pojawia się w jej wypowiedziach tak typowa dla Młodej Polski i właściwie dla całego modernizmu europejskiego biologiczna i często demonizowana koncepcja „walki płci". Dobitnie zabrzmi ów problem w jednym z aforyzmów poetki:

Szukają niemożebnego zespołu: ona - przez władzę nad nim, on

-    przez przystosowanie. Ona - galernicą swej megalomanii miłosnej; on

-    strzęp zszargany własnej jaźni. (Komornicka 1907, nr 10:2)

* * *

Na glosie Marii Komornickiej można zatrzymać tę charakterystykę dziewiętnastowiecznych i kilku dwudziestowiecznych obrazów kobiet w polskiej aforystyce literackiej. W grupie wybranych do analizy artystów byli tacy, którzy tworzyli literaturę oryginalną (Bartoszewicz, Sienkiewicz, Świętochowski, Komornicka) oraz tacy, których utwory są już tylko nieudolnym naśladownictwem poprzedników (Detmerski, Jasieński, Bukowski, Lipiński). Z pewnego punktu widzenia, można nawet powiedzieć, że to właśnie ci zapomniani dziś autorzy są dla nas ciekawsi, gdyż to w ich aforyzmach w bezpośredni sposób ujawnia się kulturowy stereotyp. Aforyzmy zbierane w większe całostki, cykle i czasami nawet wydawane w oddzielnych zbiorach były często adresowane do szerokich grup czytelniczych, przez co z czasem gatunek zaczął być łączony z literaturą popularną. Autorzy większości aforystycznych zbiorków próbowali kobiety umoralntać, czasami mniej lub bardziej dwornie je opisywać, jeszcze rzadziej przyznawali, że istnieje „walka pici”. W każdym ze zbiorków w specyficzny sposób ograniczano kobietom przestrzeń życia, projektując dla nich kilka konwencjonalnych ról (społecznych, towarzyskich, biologicznych), w których powinny się odnaleźć.

Przedstawione tu rozważania o obecności lematu kobiety w dziewiętnastowiecznej aforystycc literackiej ukazują zaledwie fragment długiego procesu jej wyzwalania się z ówczesnego patriarchalnego modelu kultury. Rzadko można znaleźć w niej akceptację dla owego procesu emancypacji, najczęściej bowiem można zaobserwować autorski dystans do tego typu zjawisk, chęć powrotu do starego porządku lub choćby zachowania status quo, a w skrajnych przypadkach także i wyraźny inizo-ginizm. Wydaje się, iż eksploatacja tematyki kobiecej w dziewiętnastowiecznych aforyzmach wynika z faktu zakorzenienia tego gatunku w' tradycji salonowej. Salon zaś, mimo coraz bardziej odczuwanych zmian w kulturze, wciąż jeszcze narzucał normy estetyczne aż do drugiej wojny światowej. W rozmowach poza takimi tematami, jak sztuka i polityka pojawiał się temat kobiet i ich przymiotów. Bywalcy salonu, chcąc uchodzić za światowców i ludzi wykształconych, „rzucali" aforyzm jeden za drugim, aby olśnić, zaskoczyć, pouczyć, przekonać lub sprowokować. W zależności jednak, do kogo należał ów salon lub jakie gromadziło się tam towarzystwo, dyskutowano o kobietach bardzo różnie, lecz niestety wciąż posługując się tradycyjnymi i zużytymi stereotypami. Autorzy aforyzmów' wciąż wracali do figur kobiety-bogini, kobiety-obywatelki, kobiety-kokietki czy kobiety-demona. Wciąż wyznaczali kobiecie tradycyjną pozycję biernego przedmiotu, który może słuchać, czasami nawet dyskutować, lecz przede wszystkim - wypełniać patriar-chalne oczekiwania kultury.

Bibliografia przedmiotowa

Askcnazy, Szymon (1903) „Aforyzm", Bai literacki, jcdnodnióioka.

Bartoszewicz, Kazimierz (1905) Shrwnik prawdy i zdrowego rozsądku, Warszawa: wydanie J. Colty'ego.

Detmerski, Józef (1572) „Zdania urywkowe", Kalendarz lubelski na rok zwyczajny 1873.

„Dobre i Złe" o Kobietach. Ziole myśli o Kobietach Autorów Polskich ostatniej doby (1904), zebrali i wydali Romeo i Mefisto, Warszawa: druk J. Kamińskiego.

Dygasiński, Adolf (1902) „Aforyzm", Bal literacki, Jednodniówka.

Ebner-Eschenbach, Maria (1974) Aforyzmy, wyb., wstęp i przekl. Marian Dobrosielski, Warszawa: PIW

Karłowicz, Jan (1902) „Aforyzmy", Bal literacki. Jednodniówka.

Komornicka, Maria (1907) „Że świata pici (aforyzmy i komentarze). O «Nim»", Literatura i Sztuka, nr 3.

--(1907) „Z.c świata pici (aforyzmy i komentarze). O «Nicj»", Literatura i Sztuka,

nr 5.