Anio³y,obywatelki,kokietki iÞmony Úniel Kalinowski1

Anio³y,obywatelki,kokietki iÞmony Úniel Kalinowski1



130

wartie miały one poważny wpływ na sposoby kreowania literackiego obrazu kobiety także i w aforyzmach.

O ile artystyczna kreacja w sztuce wysokiej zawieraÅ‚a w sobie potencjaÅ‚ wieloaspektowego odczytania, o tyle twórcy i odbiorcy kultury popularnej, którzy w dziewiÄ™tnastym wieku stawali siÄ™ coraz potężniejszÄ… siÅ‚Ä…, przeksztaÅ‚cali ambitne opisy zawierajÄ…ce prawdÄ™ psychologicznÄ… czy egzystencjalnÄ… w realizacje stereotypowe z zawężonÄ… i zbanalizo-wanÄ… sferÄ… semantycznÄ…. Można zauważyć, iż owo przejÅ›cie od obrazu i oryginalnoÅ›ci do stereotypu i wtórnoÅ›ci dokonywaÅ‚o siÄ™ w ramach każdej z epok literackich, przy czym oryginalność przeważnie rozkwitaÅ‚a na poczÄ…tku epoki, by u jej schyÅ‚ku przyjąć epigoÅ„skÄ… postać wzorców i klisz. Taki kierunek jest typowy dla procesu historyczno-literackiego i przeważnie jest zmianÄ… wartoÅ›ci jakoÅ›ciowej w iloÅ›ciowÄ…. Dla zaprezentowania postaci kobiet aforyÅ›ci wieku dziewiÄ™tnastego i pierwszych dziesiÄ…tków dwudziestego nie znaleźli wyraźnie odmiennych modeli niż te, które można wyodrÄ™bnić ze znaczniejszych pod wzglÄ™dem artystycznym dziel literatury piÄ™knej. Najczęściej wiÄ™c bÄ…dź idealizowano kobietÄ™, bÄ…dź umiejscawiano jÄ… w sztywnych ramach porzÄ…dku obyczajowego i spoÅ‚ecznego, bÄ…dź wreszcie czyniono z niej obiekt kpiny. W każdym z tych modeli wyraźnie widać, jak patriarchalny model kultury przejawiaÅ‚ siÄ™ w ówczesnej literaturze, ksztaÅ‚tujÄ…c jednoczeÅ›nie artystÄ™ i czytajÄ…cÄ… publiczność. Ruch intelektualny rozwijany w dziewiÄ™tnastym wieku głównie przy udziale mężczyzn, opierajÄ…c siÄ™ na wartoÅ›ciach tradycji religijnej, prawie zwyczajowym i prawie rzeczywistym, niechÄ™tnie przyjmowaÅ‚ do wiadomoÅ›ci, iż kobiety chcÄ… siÄ™ wybić ze swojÄ… podmiotowoÅ›ciÄ…. Dla patriarchalnej kultury dziewiÄ™tnastego wieku kobieta, choć dostrzegana w różnych kontekstach spoÅ‚ecznych i kulturowych, podlegaÅ‚a mimo wszystko mÄ™skiej dominacji. Aby tÄ™ dominacjÄ™ utrwalić konieczny byÅ‚ obraz oraz - u mniej ambitnych artystów - stereotyp kobiety. PatrzÄ…c nawet na współczesne antologie aforyzmów, widać, jak stereotyp ma dużą żywotność i silny wpÅ‚yw (SzymaÅ„ski 1990).

Kobiety-anioły, czyli uwznioślenie

UwznioÅ›lenie kobiet nie jest może najczÄ™stszym zabiegiem artystycznym w aforystyce literackiej, jednakże na tyle symptomatycznym, że trzeba tu o nim wspomnieć. UwznioÅ›lenie nie jest oczywiÅ›cie wyÅ‚Ä…cznÄ… cechÄ… literatury dziewiÄ™tnastego wieku, ów Å›rodek stylistyczny obserwujemy choćby w Å›redniowiecznej literaturze prowansalskiej. ZwÅ‚aszcza tradycja romantyzmu z rozbudowanÄ… koncepcjÄ… miÅ‚oÅ›ci szczególnie mocno rozwija tÄ™ ideÄ™, czyniÄ…c z niej jednÄ… z dominant swego Å›wiatopo-

j


glÄ…dowcgo programu. Zgodnie z jego zaÅ‚ożeniami kobieta inspiruje mężczyznÄ™ do odkrycia Å›wiata ducha, przeprowadza go ku gÅ‚Ä™bszym stanom Å›wiadomoÅ›ci, uwrażliwia, czyni lepszym. Kobieta, w myÅ›l artystycznej techniki uwznioÅ›lenia i wysubtelnienia, zajmuje w aforystyce pozycjÄ™ opiekunki piÄ™kna, miÅ‚oÅ›ci, ducha i Å›wiata uczuć. W MyÅ›lach o stanowisku kobiety u; przyszÅ‚oÅ›ci czytamy:

PosÅ‚annictwem kobiety jest rozwój postÄ™pu i coraz wyższego udoskonalenia ludzkoÅ›ci przez rozpalanie w niej zamiÅ‚owania wszystkiego co piÄ™kne, prawdziwe, dobre, boskie i Å›wiÄ™te przez krzewienie coraz czystszej moralnoÅ›ci i religii, przez rozbudzanie uczuć miÅ‚oÅ›ci, nadziei i wiary, i udzielanie natchnieÅ„ do czynów wielkich i poÅ›wiÄ™ceÅ„ wiodÄ…cych. (MyÅ›li o stanowisku kobiet w przyszÅ‚oÅ›ci 1849: 9)

W romantycznym ujÄ™ciu Stefana Witwickiego z Notatek Podolanirm przeczytamy korespondujÄ…ce z przytoczonym przed chwilÄ… cytatem zdanie, o tyle tylko odmienne, że wiążące kobietÄ™ z estetykÄ…. Takie zestawienie odwoÅ‚uje siÄ™ do antycznego wyobrażenia muz i czerpie je z wypracowanego w oÅ›wieceniu wizerunku kobiety - opiekunki sztuk i artystów. To, co na planie sztuki piÄ™kne i wzniosÅ‚e, poetyczne i harmonijne Å‚Ä…czy aforysta z jednÄ… tylko cechÄ… kobiet, ich miÅ‚oÅ›ciÄ…:

Miłość sztuk pięknych jest nieoddzielna od miłości kobiet.

(Wit wic ki 1826: 76)

W pozytywistycznym Å›wiatopoglÄ…dzie Ignacego Matuszewskiego także jest miejsce dla uwznioÅ›lania kobiety. Na przykÅ‚ad o kobiecej piÄ™knoÅ›ci przeczytamy już bez romantyczno-idealistycznego patosu, choć jeszcze z przekonaniem ojej szczególnej roli. Zdanie to w specyficzny sposób ma nobilitować kobietÄ™. Trudno wszakże nie zauważyć, że jest to wypowiedź przypochÅ‚ebiajÄ…ca siÄ™, lekko „duserowa" i konwencjonalnie salonowa:

Piękność kobiety trwa krótko, ale zawsze dłużej, niz miłość mężczyzny. (Matuszewski 1902: 19)

W innej, mÅ‚odopolskiej tym razem, stylistyce, autorka ukrywajÄ…ca siÄ™ pod pseudonimem Maryla S. pisze o idealnym zwiÄ…zku miÄ™dzy kobietÄ… i mężczyznÄ…. Wizja ta przywoÅ‚ywana jest w epokach literackich dziewiÄ™tnastego wieku z dużą czÄ™stotliwoÅ›ciÄ…, co Å›wiadczy, iż byÅ‚ to wyraźnie pozytywny, ale i nieosiÄ…galny cel stosunków' miÄ™dzy pÅ‚ciami. Ziemskie szczęście „jego" i „jej", opisywane w aforyzmie poprzez stopniowanie, prowadzi ku coraz wyższym wartoÅ›ciom. PoÅ‚Ä…czenie pici uzy-


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski1 130 wanie miały one poważny wpływ na sposoby k
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski 128 PoÅ› wia towska, Hali na (1995) Wierne un/bmn
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski4 136 oczekujÄ…c odpowiedzi na pytanie dotyczÄ…ce
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski 128 PoÅ› wia towska, Hali na (1995) Wierne un/bmn
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski2 skuje tutaj postać nadludzkiego, duchowego czy
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski3 zmach negatywna figura kobiety jako „marnego p
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski6 140 realność opisywanej sytuacji, przy czym ws
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski 128 PoÅ› wia towska, Hali na (1995) Wierne un/bmn
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski4 136 oczekujÄ…c odpowiedzi na pytanie dotyczÄ…ce
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski5 138 ści towarzystwa w salonie i realizuje konw
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski7 rej byłoby tak błogo kąpać się bezod powiedzia
Anio?y,obywatelki,kokietki i?mony ?niel Kalinowski8 144 ___(1907) „Ze świata pici (aforyzmy i kome

więcej podobnych podstron