Bronk Socjologia religii

224 SOCJOLOOIA RELIGII

Socjologia religii może rozpatrywać religię jako motor przemian społecznych lub źródło społecznej i psychologicznej integracji społeczeństw [M. Hill 1985 s. 116]. Uważa się [G. Kehrer, B. Hardin 1985 s. 160], że w socjologii religii liczą się dwie głównie teorie: jedna, która kładzie nacisk na integrującą funkcję religii, i druga, która jako teoria zmiany podkreśla konfliktową rolę religii. Pierwsza perspektywa bierze swój początek w Marksowskiej analizie religii i późniejszych dyskusjach z Marksem, co widać wyraźnie w pracach Maxa Webera i pozostającego pod jego wpływem Ernsta Troeltscha. W odróżnieniu od Marksa badacze ci uważają, że nie tyle religia jest produktem społeczeństwa, ile idee religijne wywierają poważny wpływ na społeczeństwo. Problem integrującej funkcji religii należy do najstarszej (Arystoteles, Machia-velli. Hobbes) i najbardziej typowej dla nowożytnej socjologii religii kwestii stawianej w związku z religią²⁸. Comte i Spencer poszukiwali takich „funkcjonalnych ekwiwalentów” religii, które mogłyby pełnić podobnie integrującą rolę. Według Pareto i Malinowskiego religii nic w tej funkcji nie zastępuje²⁹. Dostrzeganie głównie stabilizującej i spajającej funkcji religii, z intencją zastąpienia religii porządkiem społecznym opartym na podstawach racjonalnych i naukowych, wywodzi się z poglądów Emile’a Durkheima i szkoły funkcjonalnej i jest częstsze w antropologii niż socjologii. Najnowsze podejścia (Peter L. Berger, Thomas Luckmann) próbują łączyć oba sposoby widzenia religii³⁰.

8. Socjobiologia religii

Szczególne miejsce przy socjologicznym podejściu do religii przypada (socjo-) biologii religii, ciągle bardziej projektowanej niż faktycznie realizowanej nauce o biologicznych (genetycznych) podstawach religijności i religii³¹. Nie istnieje społeczeństwo, w którym religia nie odgrywałaby ważnej roli w codziennym życiu ludzi: narodzinach, zawieraniu małżeństwa, śmierci.

^is ..Ogólnie biorąc, integrujące działanie religii uważane jest. zarówno w klasycznej jak i nowszej socjologii religii. za najważniejszą i socjologicznie najbardziej znaczącą funkcję" [P. H. Vrijhof 1983 s. 79).

Integrującą rolę religii zdaje się potwierdzaó najnowsza historia Polski.

⁵⁰    Integrująca resp. dezintegrująca funkcja religii może dotyczyć jednostek lub społeczeństw.

miłości bliźniego), podtrzymywać wewnętrzną spójność grupy resp. negatywnie rodzić poczucie wrogości i agresji do wyznawców innej religii niż własna.

⁵¹    Socjobiologicznego podejścia do religii nie sygnalizuje w ogóle np. monografia Franka Whalinga (1984-1985],