Bronk Socjologia religii 2

212 SOCJOLOGIA RELIGII

i wyjaśnieniu ze swego punktu widzenia. Socjologię religii określa on (1997 s. 4 n.] ją jako subdyscyplinę socjologiczną, która „podobnie jak cała socjologia, nie zajmuje się badaniem genezy i istoty faktów społecznych. Jej przedmiot formalny jest wspólny dla całej socjologii, czyli posługuje się ona pojęciami, teoriami i metodami wypracowanymi w socjologii ogólnej. Od innych subdyscyplin socjologicznych różni się przedmiotem materialnym, tj. specyficznym rodzajem problematyki związanej z globalnym społeczeństwem. [...] Te właśnie specyficzne fakty społeczne ujawniające się bądź w konkretnych religiach, wyznaniach i sektach, bądź w powiązaniu religii z innymi dziedzinami życia są przedmiotem zainteresowania socjologii religii". Przeciwnicy poglądu, że socjologia religii „zajmuje się tylko społeczno-kulturowym aspektem zjawiska religijnego”, a jej przedmiotem jest religia subiektywna, „znajdująca swój wyraz w postawach i zachowaniach religijnych wyznawców określonej religii, wyznania czy sekty”, stawiają takiemu podejściu zarzut, że nie ujmuje ono prawdziwej religijności, polegającej „na wewnętrznej wierze jednostki ludzkiej”, nieuchwytnej w ilościowych badaniach statystycznych [W. Piwowarski 1986 s. 58].

Termin socjologia religii pojawił się po raz pierwszy w 1898 roku w tytule książki Georga Simmela [H. J. Helle, Redaktion 1992 kol. 768]. Pojęcie socjologii religii zmienia się w zależności od rozumienia: 1) religii, 2) społeczeństwa, 3) natury, zadań i możliwości samej socjologii', 4) funkcji przypisywanych nauce, a także 5) ogólnego (ideologicznego) klimatu, wrogiego, życzliwego lub obojętnego religii. Dyskutuje się nad tym, czy socjologia religii jest jednym z wielu sposobów czy też szczególnie uprzywilejowanym sposobem badania religii, nad jej przynależnością do grupy nauk społecznych lub religioznawczych, stosunkiem do innych nauk o religii (zwłaszcza psychologii i antropologii religii), przedmiotem i celem (wyjaśnianie społeczeństwa przez pryzmat religii czy religii poprzez społeczeństwo), naturą i zakresem danych empirycznych (jakościowych lub ilościowych) w punkcie wyjścia, metodologicznymi i filozoficznymi założeniami, możliwością zneutralizowania przez badacza własnych przekonań światopoglądowych.

2. Rozwój

Odróżnia się [G. Kehrer 1988 s. 61 n.; por. W. Davis 1987 s. 393] trzy okresy w rozwoju socjologii religii: przedklasyczny (Augustę Comte, Karol

⁵ Uważa się niekiedy,