984501932

który stwierdził, że „z punktu widzenia duchowego wszyscy jesteśmy semitami”⁷⁰. Przekonanie o własnej tożsamości narodowej, które Brandstaetter pogłębił w sobie zwłaszcza podczas pobytu w Palestynie, stało się dla niego w latach władzy Hitlera źródłem wielu cierpień. Bardzo boleśnie przezwał antysemityzm lat trzydziestych. Wspomina o tym w rozmowie z Romaną Brzezińską:

U nas dokonała się jedna rzecz. W tym kraju, który miał tradycję kraju tolerancyjnego, kraju, gdzie królowie, jak Jagiellonowie, Stefan Batory czy Jan III Sobieski, to były bardzo otwarte, mądre głowy, które bardzo często brały w obronę Żydów przed antysemitami, a przede wszystkim antysemityzmem mieszczaństwa, które wówczas było głównie pochodzenia niemieckiego. [...] W dwudziestoleciu zaszły u nas bardzo nieprzyjemne wypadki, zwłaszcza od chwili, gdy w Niemczech doszedł do głosu hitleryzm. [...] Uważam, żc nienawiść, zło nigdy nie biegnie granicami narodów, ale granicami ludzi. Naród nie jest ani zły. ani dobry, to ludzie są tacy lub inni. (...) [Antysemityzm] przenikał wszystkimi możliwymi porami przez granicę niemiecką do Polski. 1 wtedy w pisarzu żydowskiego pochodzenia zaczęły się odzywać odczucia sprzeciwu⁷¹.

Sam pisarz niejednokrotnie w tych latach doświadczał antysemickiego nastawienia ze strony Polaków⁷². Także krytycy literaccy, którzy przyjmowali przychylnie pierwsze tomiki jego poezji, dowiedziawszy się, że jest Żydem, zaczynali nagle negować jego twórczość i zdolności⁷³. Przyjaciel pisarza Jan Góra po latach tak charakteryzuje stanowisko Brandstaettera wobec problemu antysemityzmu:

⁷⁰    Pius XI był papieżem w latach 1922-1939. Brandstaetter {tamże, s. 49) cytuje to zdanie papieża zapisane przez Heinricha Spcamanna w języku niemieckim: „Geistlich gesehen sind wir alle Scmiccn” - znalazł je w książce Die Christtn and das Vo/k der Judea.

⁷¹    R. B r z c z i ń s k a, Moja podróż... (podkreślenia moje - A.S.).

¹¹ Gdy np. chciał objąć posadę bibliotekarza Sejmu Śląskiego, nie otrzymał jej tylko dlatego, że był pochodzenia żydowskiego i nie miał świadectwa chrztu 0tamże, s. 68).

⁷³ For. tamże, 68-69.

49