B

OKRĘT PODWODNY ORP »0RZEL«

Opracowanie graficzne i opisowe KAZIMIERZ OSTERCZUK - WARSZAWA

ORP „ORZEŁ” był jednym z dwóch bliźniaczych okrętów podwodnych, zakupionych za pieniądze uzyskane od społeczeństwa drogą dobrowolnych składek na rzecz rozwoju Marynarki Wojennej. Ogólny projekt okrętu opracowany został przez Wydział Budowy Okrętów Kierownictwa Marynarki Wojennej, a szczegółowo przez biuro konstrukcyjne stoczni we Vlissingen w Holandii, gdzie dnia 17.VTII.1936 roku nastąpiło założenie stępki. Wodowanie odbyło się 15.1.1938 r., próba zdawczo-odbiorcza — 16.1.1939 roku, a podniesienie polskiej bandery -r 2.11.1939 r. Od tej daty ORP „ORZEŁ” wszedł w skład Polskiej Marynarki Wojennej. Do portu macierzystego — Gdyni, ORP „ORZEŁ” wszedł 10.11.1939 r. Po skompletowaniu załogi nastąpił okres jej intensywnego szkolenia bojowego. Wkrótce ten najnowocześniejszy okręt podwodny o dużej wyporności i silnym uzbrojeniu osiągnął pełną sprawność bojową. Wybuch wojny zastał „ORŁA” na Oksyiwiu, skąd wyszedł do wyznaczonego sektoru patrolowania w Zatoce Gdańskiej. W ciągu kilku następnych dni wojny „ORZEŁ” zmienia sektory, lecz nie odnosi sukcesów wojennych, sam będąc kilkakrotnie atakowany bombami głębinowymi. W tym czasie nagle zachorował dowódca. Jego zastępca — kapitan Grudziński — przejął dowództwo okrętu. Jednocześnie stwierdzono awarię sprężarki w stopniu niemożliwym do naprawy w czasie rejsu. Te dwa wypadki narzuciły konieczność zawinięcia do portu. Kpt. Grudziński otrzymał od Dowództwa Floty zezwolenie udania się do portu państwa neutralnego w celu przekazania chorego dowódcy do szpitala, naprawy mechanizmów oraz pobrania paliwa. W czasie działań wojennych okręt ma prawo, w myśl ustaw międzynarodowych, skorzystania z 24-go-dzdnnego pobytu w porcie państwa nie biorącego udziaJu w wojnie. Wybór padł na Estonię i dnia 14 września 1939 r. o godzinie 21.30 „ORZEŁ” wszedł na redę portu w Tallinnie.

Po uzyskaniu zgody władz estońskich „ORZEŁ” następnego dnia cumuje do nabrzeża. Początkowo władze estońskie zgodziły się na przygotowanie okrętu do wyjścia na morze, lecz pod presją władz niemieckich tendencyjnie przedłużały postój „ORŁA”, by wkrótce wręcz oświadczyć kpt. Grudzińskiemu o internowaniu okrętu. „ORZEŁ” został przeciągnięty do wewnętrznego basenu, zacumowany przy okrętach estońskich i obsadzony wartownikami estońskimi. W dniach 16—17 września władze estońskie częściowo rozbroiły Okręt, zabierając zeń dokumenty oraz mapy, wszelkie pomoce i przyrządy nawigacyjne. Ale załoga internowanego i formalnie niezdolnego do samodzielnego pływania okrętu podjęła śmiałą decyzję ucieczki. Dnia 18 września około godz. 3 rano obezwładniono strażników estońskich, przecięto cumy, kabel elektryczny i okręt ruszył w kierunku wyjścia z portu. Odwaga załogi, doświadczenie dowódcy i przemożna chęć ucieczki spowodowały, że mimo natychmiastowego pościgu ten niezwykły wyczyn załogi polskiego okrętu podwodnego udał się. „ORZEŁ” po wyjściu z portu zanurzył się w wodach Bałtyku. Wieczorem tego samego dnia „ORZEŁ” wynurzył się i nadał radiogram, zawiadamiając port na Helu o ucieczce. W dniu 21 września „ORZEŁ” wynurzył się u brzegów Gotiandii i wysadził na brzeg estońskich strażników, zadając tym samym kłam komunikatom niemieckim, głoszącym o zamordowaniu przez polską załogę dwóch żołnierzy estońskich.

Do 6 października „ORZEŁ” pozostawał oa Bałtyku. W dniu 7.X. zapadła decyzja przejścia na Mor^e Północne. Dopiero w dniu 12.X. „ORZEŁ” pokonał po ogromnych emocjach cieśninę, Sund i ruszył w kierunku Wielkiej'Brytanii. W dniu 14.X. brytyjski niszczyciel „VALO-ROUS” wprowadził „ORŁA” do portu w Rosyth, skąd nasz okręt udał się do stoczni w DUNDEE. W dniu 16.X. okręt wizytował gen. Sikorski, wręczając dowódcy i załodze wysokie odznaczenia wojskowe. Wyczyn załogi „ORŁA” wzbudził powszechny podziw i szacunek nie tylko w społeczeństwie Anglii, lecz również uznanie specjalistów od spraw morskich. Po dokonaniu remontu i modernizacji uzbrojenia „ORZEŁ” wszedł w skład II floty brytyjskiej i pełnił służbę początkowo jako jednostka eskortująca konwoje, a następnie patrolując akweny Morza Północnego. W dniu 8 kwietnia „ORZEŁ”, będąc na kolejnym piątym samodzielnym patrolu w wyznaczonym sektorze, storpedował niemiecki transportowiec „RIO DE JANEIRO” załadowany wojskiem i sprzętem wojennym. 23 maja 1940 r. wyszedł W kolejny rejs patrolowy z portu Rosyth na Morze Północne. Podczas tego patrolu „ORZEŁ” zatonął w nieznanych bliżej okolicznościach, prawdopodobnie 25 maja 1940 r.

11    czerwca kierownictwo Marynarki Wojennej wydało urzędowy komunikat stwierdzający, że „ORZEŁ” zaginął.

DANE TAKTYCZNO-TECHNICZNE OKRĘTU PODWODNEGO „ORZEŁ”

Wymiary:

długość linii wodnej

*83 m (całkowita — 84 m) szerokość linii wodnej

6,57 m (całkowita — 6,70) wysokość okrętu (w śródokręciu) od stępki do pomostu 6,35 m.

Uzbrojenie:

1 działo 105 mm Boforaa, działko sprzężone 40 mm plotn. (1x11),

NKM 13,2 mm Hotchkiss (1x11),

12    wyrzutni torpedowych kalibru 550 mm, w tym 8 stałych (2x11 na dziobie, 2x11 na rufie) oraz 4 obracalne (po dwie przed i za pomostem) pod pokładem. Zapasowych torped — 8 szt.

Silniki napędowe:

dwa silniki Diesla typu 6QD42 SUL-ZERA o mocy łącznej 4740 KM i dwa silniki elektryczne firmy „BROWN BOWERI” o łącznej mocy 1100 KM.

Szybkość:

nawodna — 20 węzłów, podwodna — 10 węzłów.

Zasięg pływania:

nawodnego — (prędkość ekonomiczna 5 w.) — 7 000 mil morskich; podwodnego — 100 mil morskich; maksymalne zanurzenie — 80 m. Załoga:

6 oficerów -f 54 podoficerów i marynarzy, w tym:

4 artylerzystów, 4 sygnalistów, 7 torped o-mi ni er 6w, 10 elektryków, 20 motorzystów, 4 radiotelegrafistów, 3 messowych, 1 kucharz, 1 sanitariusz.

Kartonowy model okrętu podwodnego „ORZEŁ” opracowany został w skali:    1:200 na podstawie

materiałów i planów zamieszczonych w nr 3 i 4/1961 „Modelarza” „Dzieje ORP „ORZEŁ”.

A oto zmechanizowane elementy kartonowego modeki okrętu podwodnego ORP „ORZEŁ”: