CCF20090702078

Pytania i odpowiedzi 157

badania człowieka, od człowieka, który nie tylko zamieszkuje świat, ale również się w tym świede s t a r zej e, który się z niego wycofuje inaczej niż przez opozycję — który się z niego wycofuje w bierności starzenia się (właśnie wycofanie się, a nie negacja, będąca formą sądu, jest może sensem śmierci) - istnieje inny sposób uzasadniania jednej myśli przez drugą: przechodzenie od idei do jej postaci super-latywnej, do emfazy. Nowa idea - bynajmniej nie zawarta w pierwszej - wypływa lub emanuje z nadmiaru (la suren-chere). Nową ideę uzasadnia się nie na podstawie pierwszej, ale przez jej sublimację. Całkiem konkretny przykład: w pewnym sensie świat rzeczywisty jest światem ustanawiającym się pozycjonalnie (qui se pose), jego sposobem bycia jest thesis. Ale ustanawiać się, zajmować pozycję, istnieć pozycjonalnie (se poser) w stopniu naprawdę najwyższym, czyż nie znaczy to - nie bawię się tu w grę słów - stawać się ex-pozycją, pozycją, która się ukazuje, która się afirmuje, przekształcając się w język? Przechodzimy tu od struktury ściśle ontologicznej do podmiotowości rozumianej jako świadomość wzywana przez byt. - Inny przykład: kiedy mówię: bierność polega na oddaniu, na doznawaniu ponad wszelką biernością bierności, nad którą nie można zapanować, dochodzę do rozszczepienia sobości. Nasza zachodnia „bierność” to recepty wność, po której następuje asumpcja¹. Wrażenia godzą we mnie, ale mnie udaje się nad nimi zapanować, wziąć je na siebie i pojąć. Podmiot bierny to podmiot, który nie tworzy swoich treści. Owszem. Ale je przyjmuje. Staje się bardziej wydany, kiedy mówi; choć Wypowiedź (/e Dii) - słowa i zdania - wiele ukrywa, Mówienie (le Dire) jest otwarciem, nowym stopniem bierności. Przed mówieniem jestem ubrany w formę, jestem tam, gdzie kryje mnie mój byt. Mówić, znaczy zrywać ten kapsel formy i oddawać się. - Jak Pan widzi, mówię o emfazie jako o pewnej metodzie. Myślę, że znalazłem w niej via eminentiae. W każdym razie, w ten sposób przechodzę od odpowiedzialności do zastąpienia. Emfaza oznacza zarazem figurę retoryczną, nadmiar ekspresji, przesadę i sposób ukazywania się. Słowo jest bardzo dobre, podobnie jak słowo „hiperbola”: hiperbole są tam, gdzie pojęcia się przeobrażają. Opis tych przeobrażeń to także uprawianie fenomenologii. Przesada (Texasperatioń) jako metoda filozoficzna!

Tyle mógłbym powiedzieć w związku z pytaniem o metodę. Powiem Panu również, że nic więcej o tym nie umiem powiedzieć. Nie wierzę, że możliwa jest przezroczystość metody ani że możliwa jest przezroczysta filozofia. Ludzie, którzy całe życie zajmowali się metodologią, napisali o niej dużo książek zamiast innych, znacznie ciekawszych, jakie mogliby napisać. Tym gorzej dla tego chodzenia w słońcu bez cienia, jakim jest ponoć filozofia.

Oto refleksje, w których chciałem podtrzymać pogląd, że moja metoda jest jednak „analizą intencjonalną” i że język etyczny wydaje mi się bliższy językowi adekwatnemu, i że dla mnie etyka nie jest bynajmniej warstwą przykrywającą ontologię, ale tym, co jest w pewnym sensie bardziej ontologiczne niż ontologia, emfazą ontologii.

Jest to zarazem odpowiedź na jedno z zapisanych pytań, które odczytam: „W roku 1972 - a więc przed ukazaniem się Autrement qu’etre ou au-dela de 1’essence - profesor dr Th. de Boer napisał artykuł o Pańskim dziele pt. Trans-cendentalizm etyczny. Jeżeli warunek transcendentalny rozumieć nie jako fakt, ale jako uprzednią wartość — po holenderska voor-waarde - czy zgodzi się Pan z taką charakterystyką7” Cóż, absolutnie zgadzam się na taką formułę, jeżeli transcendentalny znaczy w pewien sposób uprzedni; tyle że etyka jest u mnie przed ontologią. Jest bardziej ontologiczna niż ontologia, bardziej wzniosła (sublime). Stąd zresztą nieporozumienie, rodzące pogląd, że znajduje się ona nad [ontologią], chociaż jest przed. Jest to zatem transcendentalizm, który zaczyna się od etyki.

PROF. DR J.G. BOMHOFF: Czy nie można powiedzieć, że doświadczenie moralne jest doświadczeniem Innego jako identycznego ze mną samym? Moim zdaniem, dość dobrze odpowiada to imperatywowi, przynajmniej biblijnemu: „Kochaj bliźniego jak siebie samego”.

1

Zob. przypis tłumacza s. 64.