CCF20090704048

98 Część I

2.    Relacja podmiot-przedmiot ma charakter poznawczy, poznanie zaś polega na wypełnianiu się sensu.

3.    Relacja ta jest niesymetryczna i nieodwracalna, to podmiot zwraca się ku przedmiotowi.

4.    Komunikatywność sensów oraz ich intersubiektywna identyfikacja wyjaśnia się przez analizę struktur „absolutnej świadomości jako pola operacji nadawania sensu”.

5.    Dla tej orientacji filozoficznej metafizyka traci całą swą ważność, jej miejsce zajmuje ontologia jako nauka racjonalna o przedmiotach możliwych.

Levinas rozszerza znacznie powyższą charakterystykę. Przypatrzmy się zatem nieco dokładniej jego tezom, które tylko zasygnalizowałam wyżej. Przede wszystkim stwierdza on, że jakkolwiek przedmiot intencjonalny wbrew idealistycznym interpretacjom Husserla jest oczywiście transcendentny wobec myśli, jednocześnie od myśli zależy. On się przed nią otwiera, jej się poddaje, to znaczy jej neotyczno-neomatycz-nym prawom, krótko mówiąc, on się jej przedstawia. Czymże zaś jest przedstawienie, jak nie widzeniem przedmiotu w horyzoncie świadomości intencjonalnej, którą przenika i kształtuje panująca wiedza uniwersalna^{1 2}. Między podmiotem i przedmiotem znika zatem przedział, przedmiot zostaje włączony w myślenie podmiotu, tracąc swą zewnętrz-ność i oryginalność. „W intelligibilności przedstawienia zaciera się różnica między mną a przedmiotem, między wew-nętrznością a ze wnętrznością” ^u. W rezultacie to, co inne, ma sens wówczas dopiero, gdy zostaje zredukowane do Tego-Samego, a więc, o ile jest już nie w sobie, lecz jest dla mnie, o ile podporządkowuje się mojej intelektualnej perspektywie.

W rezultacie takiego faktu to, co dane, zostaje ujmowane niemal w dosłownym znaczeniu tego wyrazu; jest to „uchwycenie”, czyli „wzięcie w rękę”, a więc przywłaszczenie, opanowanie. Wiedza pozwala mi uczynić świat swoim, czyli go oswoić i zmieniać zgodnie z moim o nim wyobrażeniu. W ten sposób podmiot zyskuje władzę nad przedmiotem. Oswojenie świata posunęło się już dziś tak daleko, że kultura całkowicie przesłoniła naturę. Nie ma już dziś regionów dzikich, nawet stwierdzenie dzikości nie może być wypowiedziane bez odwołania się do cywilizacji i mojej o niej wiedzy. Ta prawda, pisze Levinas, „dotyczy także pierwszych ludzi stawiających swe stopy na Księżycu, gdyż korzystali z wymyślnych aparatów i poruszali się w matematycznie pojętej i obliczonej przestrzeni”³.

Nie tylko jednak przedmiot traci swą indywidualność. Także podmiot wyzbywa się jej. Jeżeli cogito ma tylko poznawczy charakter, to w akcie pogłębionej refleksji podmiot natychmiast odnosi siebie do wyższego nieosobowego porządku i identyfikuje się z nim, czyni tak nawet z tym wszystkim, co „przychodzi od niego samego, a co wydaje się tę identyczność odrzucać”. Oto imperializm Tego-Samego⁴, Podmiot, by się poznać i siebie „usprawiedliwić”, ujmuje siebie jako część całości i podporządkowuje siebie prawom powszechnym, siłom bezosobowym. Ja konstytuujące sens roztapia się w „uniwersalności rozumu”. W rezultacie rodzi się kultura wiedzy racjonalnej i uniwersalnej, która wszystkie fenomeny traktuje jako części całości i która w prawach całości znajduje racje dla części, powodując, że znika wszelka osobliwość, wszelka inność i wszelka indywidualność. „Jak u Husserla, gdzie w intencjonalnośei świadomość ludzka wychodzi poza siebie, lecz pozostaje na miarę cogitatum, które ujednakowia z sobą i którym się zaspokaja. Kultura jako myśl o jednakowym, w której umacnia się wolność ludzka, która utwierdza się w swej identyczności, tak że inny nie mógłby go zakwestionować lub zbić z tropu”⁵. Kultura immanencji jest zatem kulturą „ujednakowiającą i interiory żującą to, co inne”. Ten triumf Tego-Samego nad innym przyniosła już antyczna filozofia, która siebie samą „identyfikuje z dominacją idei nad osobami, tematu nad rozmówcami, wewnętrznością stosunku logicznego nad zewnętrzno-ścią interpelacji. Byty poddane są Neutralności idei, bycia, pojęcia” ⁶. Od czasów Platona stosunek Ja do innego został

1

^l’ E. Levinas, Totalite et inftnt, s. 96, 99, 100.

2

Tamże. s. 96.

3

E. Levinas, Filozoficzne określenie..., s. 26.

4

^tfl Tenże, Totalite et infini, s. 14.

5

   Tenże, Filozoficzne określenie..., s. 29.

6

   Tenże, Totalite et infini, s. 60,