cztery

170 Krystyna Strycharz

"Osoba publiczna" w tym wypadku to dokładny synonim "osoby urzędowej"¹ oraz (jak podpowiada kontekst słowny i sytuacyjny) "kobiety publicznej"².

fosoba urzędowa

osoba publiczna---j

(kobieta publiczna

Wanda (całując Wistowskiego w rękę - dopisek mój K. S.)-

Będziesz pan miał we mnie stałego partnera do wista.

Wistowski:

Wolałbym do mariasza³, ale cóż robić? (Gr., s. 264;.

(mariasz (nazwa gry w karty)

mariasz--•(

(mariaż (z franc.: mariage - małżeństwo) Cyryak (o manuskrypcie - dopisek mój K.S.):

Alei to był pisany, powiadam pani, był tak znakomicie pisany ...

Paulina:

Może w rodzaju Humboldta?

Cyryak:

Sie wiem, nie znam pisma tego pana l„.j. (Na. s. 176).

Cyriakowi, “profesorowi obojga kaligrafii polskiej i niemieckiej...", postaci ukazanej karykaturalnie i traktowanej z przymrużeniem oka, nazwisko Humboldt nic nie mówi. Przywykł do wartościowania wszystkich według charakteru pisma.

(dzieło

pismo----j

(sposób pisania

Dowcip polisemiczny, mimo iż uchodzi za jedną z najbardziej typowych i najstarszych form żartów słownych, spełnia znakomicie swą funkcję w tekście. Czytelnik nastawiony na pojawienie się wyrazu o znaczeniu implikowanym przez kontekst słowno-sytuacyjny napotyka go rzeczywiście, ale natychmiast zauważa komiczną kolizję zawartych w nim sensów.

W teorii T, Lippsa pojawiło się stwierdzenie, iż efekt komiczny jest następstwem "zawiedzionego oczekiwania" podmiotu, a więc kontrastem pomiędzy nadziejami, których uzasadnienie stanowił pierwszy człon dowcipu, a ich realizacją. Schemat ten można odnaleźć w paradoksalnie zestawionych wypowiedzeniach, z których pierwsze zawiera treść ogólną, następne zaś pozornie prawdziwe jej uzasadnienie. Tromboliński:

Prawda - sędzia! że mi to zaraz na myśl nie przyszło. Ta to on zapalony amator teatru. Zeszłego roku. jak się te komediantki pokazały, to sędziego oderwać od nich nie można było (Teatr, s. 221)).

Bajkowski [...]:

Moi kochani, przecież mnie znacie, wiecie dobrze, że Bajkowski nie zwykł się nigdy usuwać od pracy dla kraju. Czy to odpust, czy bankiet, czy uroczystość jaka. Bajkowski pierwszy, bo u mnie dobro publiczne przede wszystkim (Ciężkie, s. 221).

Lechicki:

Jest przekąska.

Bajkowski:

Brawo! bom głodny jak wilk. Od godziny nic w ustach nie miałem. (Ciężkie, s. 190).

Nierzadko taki paradoks ujawnia się w obrębie wyrazów skupionych w jednej grupie nominalnej:

Pipczyńska (do męża - dopisek mój K.S.):

Cicho! Powiesz mu więc: "Skompromitowałeś pan moje dziecko! Zniesławiłeś nazwisko Pipczyńsłdchr - to powiesz z ogromnym naciskiem.(Na., s. 204).

Oczywiście wzmocnieniu efektu komicznego służy brak odpowiednioś-ci stylistycznej pomiędzy wyróżnionymi czasownikami a nazwiskiem Pipczyńscy (utworzonym przez Bałuckiego z intencją ośmieszenia i śmieszenia) oraz dyrektywa dotycząca sposobu przekazania zdań objętych cudzysłowem.

Do ostatniego przykładu nawiązują swoją budową wyrażenia, których komponenty dobrane są na zasadzie opozycji znaczeniowej, np.: miły gagatek (Baj., s. 341), miły ananas (Cie., s. 12), (dziewczyny) okropnie fenomenalne (Cie., s.21). Ich wystąpienie w utworze zawsze ma charakter ironiczny, o czym informuje albo tekst poboczny, albo kontekst sytuacyjny. Jeszcze bardziej jaskrawa forma kontrastu emocjonalnego

1

' Frazeologom odnotowany w: S. S k o r u p k a. Słownik frazeologiczny jeżyka polskiego, Warszawa 1974, t.l.s. 618).    magiczny języka

2

   Por. ibid., s. 331 - 332: kobieta /.../ nierządna, publiczna, uliczna, upadła /.../.

3

   Przypis za: M Bałucki, op. dt t. XI. s. 264: mariasz (fr. mariage, - nazwa gry w karty, w tekście gra slow: mariaż - małżeństwo.