DSC01444

Odnajdujemy tę ideę po trosze wszędzie: u Diderota, u Woltera, fcflKMM 8 Kanta. Człowiek jest posiadaczem natury ludzkiej. Tę ludzką Baturę, która jest koncepcją człowieka, odnajdujemy u wszystkich ludzi, co znaczy, że każdy człowiek jest poszczególnym przykładem pojęcia ogólnego: człowiek. U Kanta wynika z tej powszechności, że człowiek diilri człowiek natury, tak samo jak człowiek cywilizowany podlega tej samej definicji i posiada te same cechy zasadnicze. I tu jeszcze istota człowieka poprzedza tę egzystencję historyczną, którą napotykamy w naturze.

Egzystencjalizm ateistyczny, reprezentowany przeze mnie, jest bardziej konsekwentny. Głosi on,że jeżeli nie istnieje Bóg, to istnieje przynajmniej jeden byt, którego egzystencja poprzedza istotę, jeden byt, który istnieje przed możliwością zdefiniowania go przez czyjś umysł, i że tym bytem jest człowiek lub - jak mówi Heidegger: realność ludzka. Co znaczy w tym wypadku, że egzystencja poprzedza istotę? To znaczy, że człowiek najpierw istnieje, zdarza się, powstaje w świecie, a dopiero później się definiuje. Człowieka w pojęciu egzystencjalisty nie można afe&ńowaó dlatego, że jest on pierwotnie niczym. Będzie on czymś 4opiero później, i to będzie takim, jakim się sam uczyni .(A więc nie ma natury ludzkiej, ponieważ nie ma Boga, który by ją w umyśle swym począł./Cziowiek jest poza tym nie tylko taki, jakim siebie pojmuje, lecz riwjst taki, jakim chce być, jakim się pojął po zaistnieniu i jakim zapragnął być po tym skoku w istnienie. Człowiek jest tylko tym, czym webie czyni. Taka jest pierwsza zasada egzystencjałizmu. To właśnie nosi tdck —subiektywności i z tego nam się robi zarzuty. Lecz w tym ■jpShKtM—iy powiedzieć tylko tyle, że człowiek ma większe znaczenie ittfcanieA czy stół.Chcemy powiedzieć, że człowiek przede wszystkim¹, dtaieje, tzn. stworzy siebie dopiero w przyszłości i jest świadomyJteg0_; swego rozwoju w przyszłości; Człowiek jest przede wszystkim projektem i pneiywanym subiektywnie miast być pianą, pleśnią czy kalafiorem. Przed tym jmijtłrtrin nic nie istnieje uprzednio, nic nie istnieje innego w sferze poznawalnośd. Człowiek przede wszystkim będzie tym, co jego woli. Nie tym jednakże, czym pranąłby być, gdy to, co rozumiemy zwykle przez wolę, jest już decyzją świadomą, która dla wfgksaotrf z nas następuje później od tego, co powstało samorzutnie jako pragnienie. Mogę pragnąć należeć do partii czy pragnąć napisać książkę, mogę pragnąć zawrzeć związek małżeński. Wszystko to jest objawem HMBint łwftfsj pierwotnego, bardziej spontanicznego niż to, co 'Uffimywa wtrią. Ale jeżeli rzeczywiście egzystencja wyprzedza istotę, to satawieic jest odpowiedzialny za to, czym jest. Tak więc pierwszym krokiem egzystencjałizmu będzie uświadomienie człowiekowi, czym jest on sam i złożenie na niego całkowitej odpowiedzialności za własne istnienie. Ale mówiąc, że człowiek jest odpowiedzialny za siebie, chcemy powiedzieć, że jest on odpowiedzialny nie tylko za swą własną indywidualność, ale również'za wszystkich -innych; ludzi. Słowo subiek-tywizmeną dwa znaczenia i nasi przeciwnicy żonglują nimi na przemian. Subi&ktywizm można rozumieć z jednej strony jako określenie jednostkowego podmiotu przez siebie samego, a z drugiej strony jako niemożność wyjścia poza ludzką subiektywność. To drugie znaczenie jest fundamentem egzystencjałizmu.

Kiedy mówimy, że człowiek dokonuje wyboru siebie samego, mamy na myśli, że wybiera każdy z nas, lecz przez to chcemy również powiedzieć, że dokonując wyboru wybieramy za wszystkich ludzi. W istocie każdy nasz czyn, poprzez który stwarzamy w sobie człowieka według własnej woli, pociąga jednocześnie za sobą stworzenie wzoru człowieka takiego, jakim według nas być powinien.

Wybrać byt ten lub inny to znaczy aftrmować jednocześnie wartość tego, co wybieramy, gdyż nie możemy nigdy wybrać zła. Wybieramy zawsze dobro, a to, co jest dobre dla nas, musi być także dobre dla wszystkich. Jeżeli ponadto egzystencja poprzedza istotę, a istniejąc chcielibyśmy jednocześnie tworzyć wzór człowieka, to wzór ten jest obowiązujący dla wszystkich ludzi i dla całej naszej epoki. W ten sposób nasza odpowiedzialność jest większa, niż mogłoby nam się zdawać, gdyż angażuje ona całą ludzkość. Jeżeli jestem robotnikiem i dokonując wyboru między dwoma organizacjami wybieram przynależność raczej do związku chrześcijańskiego niż do partii komunistycznej i jeżeli przez tę przynależność chcę wskazać, że rezygnacja jest podstawą rozstrzygnięć odpowiadających człowiekowi, a królestwo człowieka nie jest z tego świata, to angażuję w tym wypadku nie tylko siebie. Chcę rezygnować ze wszystkich ludzi i w rezultacie mój krok zaangażował całą ludzkość. A jeżeli pragnę - sprawa bardziej osobista - ożenić się, mieć dzieci, nawet, jeżeli to małżeństwo zależy wyłącznie od mojej sytuacji, od mojej namiętności czy mojej chęci - to przez małżeństwo wprowadzam na szlak monogamii nie tylko samego siebie, lecz również całą ludzkość. W ten sposób jestem odpowiedzialny za siebie samego i za wszytkich ludzi i stwarzam pewien wzór człowieka przez siebie wybrany. Wybierając siebie - wybieram człowieka. To nam pozwala zrozumieć, co kryją w sobie słowa trochę górnolotne jak niepokój, osamotnienie, beznadziejność. Jak zobaczycie, jest to nadzwyczaj proste. Przede wszystkim, co rozumiemy przez niepokój? Egzystencjalista chętnie stwierdza, że czło-

149