DSCN2349

718 J. ANDRZEJEWSKI. MIAZGA

wtorek, 21 lipca Nic.

piątek, 24 lipca

Ostatnie lektury: Korespondencja Rimbauda w doskonałym opracowaniu Artura Międzyrzeckiego i Julii Hartwig¹, tom opowiadań Iredyńskiego Związki uczuciowe⁹, opowiadanie Iwaszkiewicza w czerwcowej „ TwórczościCzwarta symfonia¹⁰, studium o Maurycym Beniowskim Andrzeja Sieroszewskiego", ostatnia książka Kazimierza Brandysa Mała księga¹² (bardzo piękne wspomnienie z dzieciństwa), trochę Dzienników Kajki^f3, trochę Pustelni parmeńskiej.

Z listu Rimbauda do rodziny (15 stycznia 1885):

„ Ostatecznie jednak - i to jest najbardziej prawdopodobne -jeździ się raczej tam, gdzie się jechać nie chce, robi się raczej to, czego by się robić nie chciało, i żyje się i umiera zupełnie inaczej, niżby się pragnęło, bez nadziei na jakiekolwiek zadośćuczynienie "^,4.

poniedziałek, 27 lipca

Zet, któremu przed kilkoma dniami dałem do przeczytania opowiadanie Iksa, przysłał mi list. W zakończeniu pisze:

„Rosjanie, gdy piszą o świństwach, to z tych świństw robią się duże świństwa, sięgają w głąb istoty ludzkiej (skala), a u nas, gdy się pisze o małych świństwach, pozostają to małe świństwa, sięgają, dotykają tylko powierzchni człowieka, jego małych strachów (skala)

Myślę, że ocena Zeta jest trafna. Ale: doceniam stan niewoli, w jakiej naród rosyjski istniał i istnieje, jest to chyba jedyny naród europejski, który wolności (pozornej) nigdy nie zaznał. Cokolwiek się jednak powie o wielowiekowym nieszczęściu narodu rosyjskiego, niepodobna nie pamiętać, iż Rosja była i nadal jest potężnym imperium, więc tylko sprzecznością pozorną będzie, jeśli się powie, iż stan niewoli, pozostając dla Rosjan stanem niewoli, może być dla nich równocześnie stanem niewoli suwerennej. Wydaje mi się, iż z tej przede wszystkim świadomości mogła powstać wielka rosyjska literatura dziewiętnastowieczna. Suwerenność nieszczęścia i zła pozwoli udźwignąć ich ciężar, a nawet udzielić im wymiarów wielkości, nie wydaje się to natomiast możliwe w warunkach niewoli narzuconej z zewnątrz. Grzesznik, świadomy własnego zła, zawsze bywa w sytuacji moralnie lepszej (więc twórczej) aniżeli człowiek usprawiedliwiający swoje „ drobne świństwa ” okolicznościami. Brak poczucia suwerenności degraduje zarówno jednostkę, jak społeczeństwo, bowiem tylko w kondycji świadomie suwerennej może istnieć i działać świadoma ludzka odpowiedzialność, z jej rozpadem i zanikaniem rozpada się i zanika wszelki moralny porządek, występek może być zasługą, osiągnięcie- przestępstwem, wśróc winowajców nie ma winnych, głupota chodzi w koronie mądro ści, cynizm w masce żarliwości, uczciwość i mądrość doczeku ją się publicznego napiętnowania. Z tej moralnej miazgi m> powstać wielka sztuka?

1

Ja to ktoś inny. Korespondencja Artura Rimbaud, Warszawa 1970.

⁹    I. Iredyński, Związki uczuciowe, Warszawa 1970.

¹⁰    J. Iwaszkiewicz, Czwarta symfonia, „Twórczość” 1970, nr 6.

¹¹    A. Sieroszewski, Maurycy Beniowski w literackiej legendzie, Warszawa 1970.

¹²    K. Brandys, Mała księga. Warszawa 1970.

¹' F. Kafka, Dzienniki (1910-1923), przeł. J. Werter, Kraków 1961. ¹⁴ Ja to ktoś inny..., op. cit., s. 196.