IMG61

implikuje przyczynę” (s. 959), tak jak wówczas, gdy AIDS jest łączone z homoseksualii- (jednostki” (Brewer, 1996, s. 254).

mniej kolektywistyczny, atrybucja odpowiedzialności może wpłynąć na to, czy piętno | Milne, 1994). Krótko mówiąc, stereotypy mogą reprezentować poznawczy składnik

v 81), i żc ludzie są w znacznym stopniu nastrojeni na odbiór tego rodzaju informacji W konsekwencji ludzie dokonują systematycznej, choć nierzadko nadmiernie uog4>, nioncj, oceny cudzych charakterów. Na przykład osoby o dziecięcej fizjonomii spostrzegane są jako „infantylne”: naiwne, zależne, uległe, przylepne. Ponieważ kobiet; mają więcej dziecięcych cech (np. duże oczy, pełne usta) niż mężczyźni, to częfcitf bywają obiektem tego rodzaju stereotypów. Wygląd twarzy może także sugerować zdrowie lub chorobę - i wywierać odpowiadające temu wrażenie (Zcbrowitz, 1996) Ponieważ brzydota cielesna sugeruje zły stan zdrowia, powszechnie wywołuje negatyw nc reakcje i atrybucje.

Piętno może generować stereotypy także wówczas, gdy dokonywane są w sto-' sunku do niego pewne rodzaje airybucji. Wright (1983) zauważył, że ludzie często pytają osoby fizycznie niepełnosprawne: „Jak to się stało?”. To jawne poszukiwanie przyczyny dotyczy także mniej widocznych rodzajów piętna - „Dlaczego ją zgwałcono?", „Co go skłoniło do używania narkotyków?” - a odpowiedź, jakiej pytając; udzieli sobie w każdym z tych przypadków, może determinować jego przekonania ni temat danej osoby, jego reakcje emocjonalne i zachowanie wobec niej. Oto główna ideą atrybucyjnego modelu emocji i zachowania (Weiner, 1986, 1993; Weiner, Perty, Magnusson, 1988).

Przekonanie, że napiętnowana jednostka ponosi odpowiedzialność za swój stan, prowadzi do dających się przewidzieć reakcji afektywnych i świadomych działał Przypisanie odpowiedzialności jednostce wywołuje złość wobec niej i prowadzi d wymierzenia jej kary; przypisanie braku odpowiedzialności wywołuje współczucie i prowadzi do udzielenia wsparcia. Weiner (1993) twierdzi, że czasem; „piętno sam mcm a otyłość z obżarstwem - czyli dającymi się rzekomo kontrolować okoliczno^ nami. które implikują osobistą odpowiedzialność (zob. także Crandall, 1994). Choć model Weinera nie dotyczy bezpośrednio stereotypów, jesteśmy zdania, że kiedy piętno test systematycznie przypisywane wewnętrznym, dającym się kontrolować przyczynom, prawdopodobieństwo pojawienia się negatywnych stereotypów (obok negatywnyd emocji) wzrasta. Zgodnie z tym rozumowaniem, prawdopodobieństwo powstanii stereotypów jest wyższe w odniesieniu do ludzi otyłych lub alkoholików, niż w odniesieniu do dzieci z widami wrodzonymi lub osób z chorobą Alzheimera. Oczywiście <a logika nie może wyjaśnić stereotypów dotyczących grup rasowych, płciowyck i wiekowych, w tych przypadkach przypisywana przynależność grupowa z definicji nit daje się kontrolować. Jednak w przypadku tych rodzajów piętna, które mają charakter oęazie Kojarzone ze stereotypem.

Podsumowując, czynniki, które pomagają określić, czy piętno zostanie skojarzone a stereotypem, to: natura piętna, „bytowość” jednostek noszących to samo piętno.

Kw '*1 "ji uiOwiki na poiiomir atcrcolyp6w indywidualnych, ,ak i grupowych. Jeżeli dana osoba poairscga jalud l'ietno jako możliwe do kontrolowania, może rozwinął wokół niego specyficzny stereotyp. Aby mógł powstać mereotjł kfdtwowy, konieczny lent konsensus co do sttybucji odpowiadżialnotci (Schallct, l.alanć, 1996).

&wtf6lne cechy fizyczne i stopień, w jakim ludziom przypisuje się odpowiedzialność » Mil i ytjiine piętno. Bywa też lak. że to stereotypy i stereotypizacja przyczyniają Mg do ■piętnowania. Temat ten podejmiemy w następnej części rozdziała.

jjaka jest rola stereotypizacji w piętnowaniu?

|Rozpoczniemy od namysłu nad tym, co to są stereotypy i jakie procesy się | mmi wiążą. fNillęprrie przeanalizujemy ogólne konsekwencje stereotypizowania, skupiając się M Vith;'mpl>kacjach dla poznania, afektu i zachowania.

|Stereotypy i stereotypizowanie

rStereotypy tradycyjnie uważane były za opity grup - opisy błędne, niepełne i sztywne i-„przechodzące” na poszczególnych członków tych grup. Nowsze podejścia UMCtjKS* ne - w duchu orientacji kognitywistycznej, który charakteryzował badania nad | itereotypizowaniem w ciągu ostatniego dwudziestolecia - kładą nacisk na prze-!||iyarzanie informacji i schematyczne cechy stereotypów, pomijając inne, bardzie] [/kłopotliwe aspekty sprawy. Na przykład Hamilton i Trolier (1986) definiują stereotypy po prostu jako: „kategorie poznawcze, które są używane przez podniet I i postrzegający w procesie przetwarzania informacji o ludziach" (s. 128} zob. także Fiske, 1998; Milton, von Hippel, 1996). Stereotypizowanie jest zaś definiowane jako: ['„wykorzystywanie stereotypowej wiedzy przy wyrabianiu sobie zdania na temat

Mimo żc struktura i organizacja stereotypowych reprezentacji jest przedmiotem wielu dyskusji (zob. Stangor, Schaller, 1996), istnieje powszechna zgoda, że stereotypy > są schematami poznawczymi (Hamilton, Sherman, 1994). Ludzie w obrębie danej kultury zgodnie przypisują grupom społecznym pewne cechy (np. Karlins, Coffman, Walters, 1969) i uważają, że grupy te posiadają pewne charakterystyaM) ' właściwości (McCauley, Stitt, 1978). Te łatwo dostępne schematy grupowe mają wpływ na to, jak informacje są kodowane, przechowywane i odzyskiwane: „Uaktywnione schematy mają wpływ na to, jak szybko coś spostrzegamy, co zauważamy, jak interpretujemy to, co zauważyliśmy i co spostrzegamy jako podobne i różne” (Fiske, Taylor, 1991, s. 122). Ogólnie rzecz biorąc, aktywacja stereotypów sprawia, że coc« Istereotypowe uzyskują prymat w sferze przetwarzania informacji (Macrae, Stangor,

w obrębie trójdzielnego modelu postaw międzygrupowych (poznanie, afekt, konacja; Harding i in., 1969).

Jednak stereotypy mogą obejmować nie tylko reprezentacje poznawcze, lecz reakcje afektywne. Innymi słowy, kiedy stereotyp jest uaktywniony, dostępne stają się zarówno informacje poznawcze, jak i afektywne (Fiske, 1982; Fiske i in., 1987; Fktitó Pavelchak, 1986). Reakcje afektywne obejmują: „cały wachlarz prciiEnajŚi3^^| nastrojów i emocji” (Fiske, T aylor, 1991, s. 410). Informacje o grupach, podobniejak informacje o osobach (Wyer, Gordon, 1984), mogą być reprezentowane w peMH