komwerb008

230 Danuta Kępa-Figura

-    wykorzystując definicję ze SWJP - ‘opierający się na zasadach li beralizmu gospodarczego lub politycznego’, ‘tolerancyjny, pobłażliwy, wyrozumiały’. Natomiast w praktyce propagandowej przymiotnik liberalny zaczął być wykorzystywany w znaczeniach niemieszczących się w zakresie słowa liberalizm. Nadawcy polityczni (politycy PiS) nadali słowu liberalny (omsolidarny) nowe znaczenie, a następnie powstałe etykietki wykorzystali dlaaazwinia określonego fragmentu rzeczywistości. Wzmocnienie negatywnych konotacji słowa liberalny pozwoliło wykreować opozycję soliiiarny-libcrałny, odczytywaną nie tylko jako ‘PiS’-‘PO\ lecz także jako ‘dobry’-‘zły’. Relatywizm języka jest w tym przypadku związany z tzw. wartościami względnymi, które jako względne mogą być przedmiotem perswazji. Wartościowanie przymiotnika liberalny związane z wartościami, takimi jak ‘tolerancja’ czy ‘swoboda’ nie ma charakteru bezwzględnego. Dyskusja nic dotyczy wartości bezwzględnych

-    ‘dobra’ czy ‘zła’, ale tego, co jest dobre i co jest złe (oczywiście dla kogoś).

3.3. Relatywizm jako konsekwencja indywidualnego odbioru świata

Relatywizm, który nie dotyczy jedynie poziomu języków etnicznych, jest także kategorią wyłaniającą się podczas analizy tekstów kreatywnych, np. poetyckich, które pokazują, że relatywizm dotyczy także poziomu idiolcktów.

W poezji profilowanie zachodzi każdorazowo w konkretnym tekście. Co więcej, nic jest ono dane w sposób automatyczny, lecz - jak zauważyła Anna Pajdzińska - powstaje procesualnie w przebiegu tworzenia i odczytywania konkretnego tekstu (por. Pajdzińska 1998). Być może wolno mówić w takich przypadkach o typie racjonalności właściwej kreatywnym użyciom języka, charakteryzującym się czujnym i twórczym wykorzystaniem ramy pojęciowej słowa, szczególnie zaś wykorzystaniem jedynie potencjalnego semantycznego rozwoju słowa.

Ciekawym przejawem relatywizmu jest, obserwowane szczególnie często w języku kreatywnym, zjawisko przekroczenia normy aksjologicznej. Opisując znaczenie słowa aż po jego konotacje, odtworzyć można ścieżki semantyczne, czyli ciągi cech znaczeniowych, w których konotacje mocniejsze motywują słabsze, w tym także konotacje o charakterze tekstowym czy nawet jednostkowym.

Przykładem może być przekroczenie pozytywnego wartościowania łączonego zc słowem ptak. Przejawem tego wartościowania są najbardziej istotne dla rozwoju semantycznego ptaka'⁰, łączone z nim pozytywne kono-

¹⁰ Rozwój znaczeniowy słowa ptak, uwzględniający także jego sferę konotacyjną, został przedstawiony w książce Kategoryzacja w komunikacji językowej (na przykładzie leksemu ptak) (Kępa-Figura 2007).

tacjc: ‘jest pełen życia’, ‘ma duże możliwości’, ‘jest radosny’, ‘jest związan z Rogiem'. Ostatnia z wymienionych cech (czyli ‘jest związany z Bogiem motywuje charakterystykę ‘jest znakiem podniosłości’, a ta z kolei nie tylk zgodne z zasadniczym rozwojem słowa ptak cechy ‘kojarzy się z uniesienie] i natchnieniem’, lecz także sprzeczną z tym rozwojem konotację ‘jest niedt stępny’: Wskazuj, córko, ziemię rozłożoną w krąg macierzyńsko. Wskaż ptak< i wołaj, aby lot swój obniżył i choć przez chwilę poszybował w państwie małyc dzieci (M. Pankowski, 62). Konotacja wprowadzająca zdecydowanie pozy ty wr wartościowanie (‘jest znakiem podniosłości’) motywuje element charakteryzując się przeciwnym znakiem wartościowania (tutaj: negatywne ‘jest niedostępny prawdopodobnie ze względu na pojęcie nadmiaru. Nadmiar staje się impulsei do przekroczenia normy aksjologicznej.

Inny przykład to charakterystyka ‘jest pełen życia’ rozwijająca, wyłaniar w strukturze semantycznej ptaka, domeny wyglądu i zachowania. O jej koi wencjonalności świadczą frazeologizmy:

kto i. coś dodaje komu skrzydeł (tzn. 'ktoś, coś pobudza, zachęca, przynagla kogoś ( działania');

czuć, uczuć, poczuć; mieć jakby skrzydła u ramion (tzn. m.in. ‘doznawać chęci działania złamać, obcięć, obcinać; podciąć, podcinać, (s)pętać komu skrzydła; przyciąć kon skrzydeł (tzn. m.in. ‘zniechęcić kogo do działania’);

próbować, popróbować skrzydeł (tzn. m.in. 'próbować działać’); przypiąć komu. sobie skrzydła, przypiąć skrzydła do ramion (tzn. m.in. ‘wznieć pragnienie działania’);

czyjeś skrzydła zrywają się do lotu (tzn. m.in. ‘ktoś rwie się do działania’) [Wszystkie przykłady na podstawie SFraz II: I33J

Jak pokazują przykłady tekstowe, pozytywne nacechowanie związane z a> Żywnością, żywotnością może zostać przewartościowane. Przykładem takiej rozwinięcia jest konotacja ‘niepokoju’, która pojawiła się w tekstach Słobodnik oraz Przybosia:

Nad nimi niepokój powietrza /1 ptaków (W. Słobodnik, 140), Czemu ptaki po niebie łet niespokojnie. / Czemu mącą tę czystą słoneczną eklopę, / Zawadzając skzydlami o żelazi trwogę? (W. Słobodnik, 64), odlatuję w jej ptasi niepokój (J. Przyboś, 344).

Kluczem do tego rozwinięcia jest pojęcie nadmiaru, który tutaj rozumiar jest jako aktywność ponad miarę.

Przejawem relatywizmu języka, a także świadomości realności tego roli tywizmu, jest wreszcie równoczesne uaktywnianie różnych sposobów katcg< ryzacji i wartościowania w tekstach kreatywnych. Tym samym ukazują or