niepelnosprawnosc3

niepełnosprawność___

nei jak o ograniczona zdolność do podjęcia zatrudnienia. usankcjonowana odpowiednim orzeczeniem le-

k^wną próbą uporządkownia i ujednolicenia określeń związanych z niepełnosprawnością jest propozycja światowej Organizacji Zdrowia wyróżniająca trzy

pojęcia:    . .

•    uszkodzenie (impaitcmait) — odnoszące się ao dysfunkcji i nieprawidłowości organizmu wyrażonych w kategoriach biomedycznych:

•    niepełnosprawność* (<iisability) — oznaczające ograniczenia w wykonywaniu podstawowych czynności fizycznych i umysłowych;

•    upośledzenie (handicap' — wskazujące zakres, w jakim ograniczenia sprawności uniemożliwiają jednostce pełnienie zasadniczych ról społecznych.

W niektórych opracowaniach naukowych spotyka się jednak także inną terminologię — trzy przedstawione wyżej stany określa się odpowiednio jako uszkodzenie, ograniczenie funkcjonalne, niepełnosprawność (Verbrugge. jette. 1994).

Czynniki sprawcze niepełnosprawności

Szacuje się. że w krajach rozwiniętych ok. 10-12 proc. społeczeństwa stanowią osoby niepełnosprawne, a częstość występowania tego zjawiska ma tendencję wzrastającą, jest to więc problem o znacznej doniosłości społecznej. Głównymi czynnikami sprawczymi narastającej niepełnosprawności są choroby przewlekłe. powodujące stany nieodwracalnej dysfunkcji organizmu. Paradoksalnie niejako są one wtórnym skutkiem działania medycyny, która — przedłużając czas trwania żyda ludzkiego — nie jest w stanie wyeliminować chorób dcgeneracyjnych i ich skutków. Innym czynnikiem wpływającym na występowanie niepełnosprawności jest rozwój motoryzacji i rosnąca liczba ofiar wypadków, a także przemysłowe i ekologiczne zagrożenia dla zdrowia.

Socjologiczne analizy niepełnosprawności

Zainteresowania socjologów problematyką niepełnosprawności datują się od połowy lat sześćdziesiątych, kiedy to American Sociological Association zorganizowało w Kalifornii pierwszą konferencję całkowicie poświęconą socjologicznym aspektom tego zagadnienia, wcześniej zainteresowali się problematyką niepełnosprawności psychologowie (por. Wright. 1960). Zwrócili oni uwagę na konieczność analizowania takich zagadnień, jak akceptacja własnego kalectwa i motywacja osoby niepełnosprawnej do aktywnego uczestniczenia w leczeniu i rehabilitacji, a także postawy .sprawnej' większości, wśród której niepełnosprawna

____334

jednostka musi żyć. Obserwacja Alfreda Adlera, który pierwszy zwrócił uwagę, że kalectwo fizyczne może być przyczyną kompleksu niższości rodzącego mechanizmy kompensacyjne, dała początek analizom stanów emocjonalnych osób niepełnosprawnych i zapoczątkowała podejście psychoterapeutyczne

Socjologowie początkowo analizowali niepełnosprawność przede wszystkim z perspektywy teorii ról. Wyodrębniali zespoły ról pełnionych w społeczeństwie przez osoby niepełnosprawne, analizowali problemy ich wzajemnej synchronizacji i konflikty między nimi. (Charakterystyczne jest jednak, żc problematyka niepełnej sprawności nie została uwzględniona przez Tal-cotta Parsonsa w jego klasycznej już dziś konceptu-alizacji roli chorego). Socjologów interesowały także zależności między klasą społeczną, systemami wyznawanych wartości a reakcją na niepełnosprawność oraz efektami leczenia i rehabilitacji. Były to na ogól badania wykonywane na użytek instytucji medycznych — ich wyniki miały pomagać w wypracowywaniu skuteczniejszych metod terapii.

Znaczną popularność zyskały prace, które interpretowały kalectwo i niepełnosprawność w języku teorii dewiacji społecznej i naznaczania społecznego. Niewątpliwie należy tu wymienić prace Eliota Frei-dsona (1966) czy Freda Davisa (1964). którzy próbowali nadać aplikowalny do potrzeb praktyki wymiar koncepcjom teoretycznym stworzonym przez Ervinga Goffmana. Howarda Beckera czy Edwina Lemcrta.

Sytuację ludzi niepełnosprawnych w społeczeństwie analizowano też często przez analogię do sytuacji grup mniejszościowych (religijnych, etnicznych) i z punktu widzenia społecznych konsekwencji przyznawania im takiego .mniejszościowego'’ statusu (por. Safilios Rothschild. 1970).

W sumie należałoby stwierdzić, źe podejście socjologów do problematyki niepełnosprawności raczej wykorzystywało wiele różnych koncepcji teoretycznych i konstruktów analitycznych, niż podejmowało próbę tworzenia własnych spójnych podwalin teoretycznych problematyki niepełnosprawności. Zainteresowania ich — jak wielu innych socjologów poruszających się po obszarze choroby i medycyny — koncentrowały sie wokół badań związanych z praktyką społeczną i tworzeniem modeli rozwiązań społecznych (Suchman. 1966. Nagi. 1981).

Zagadnienie rehabilitacji

W centrum wielu prac socjologicznych związanych z problematyką niepełnosprawności znalazła się nie sama koncepcja niepełnosprawności, ale problematyka rehabilitacji, a zwłaszcza rehabilitacji społecznej (przez rehabilitację rozumie się na ogól pro-